ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର ମର୍ଯ୍ୟାଦା

ଶଶିଭୂଷଣ ରାୟ

ତାମିଲନାଡ଼ୁର ଧର୍ମପୁରମରେ ରାମକୃଷ୍ଠ ମଠ ଚଳାଉଥିବା ଏକ ବିଦ୍ୟାଳୟର ବାରଣ୍ଡା
ଟିତ୍ରଟି ୨୦୧୦ ମସିହାରେ ଉତ୍ତୋଳିତ (ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

କେହି କେହି କହିବେ, ଧନରେ ଶକ୍ତି, ଧନରେ ପ୍ରତିପତ୍ତି ଓ ଧନରେ ହିଁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା । ଶିକ୍ଷକ ଦରିଦ୍ର, ସେ ସାମାଜିକ ପଦ-ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସତ୍ୟ ନୁହେ । ଧନର ଶକ୍ତି ଦେଶରେ ଅନେକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଲାଭ କରିଅଛି ସତ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ପ୍ରତିଭା, ବିଦ୍ୟା ଓ ଜ୍ଞାନର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଶକ୍ତି ଉପରେ ତାହା ଯେ ଏକାବେଳକେ ଆଧିପତ୍ୟ ସ୍ଥାପନ କରିଅଛି, ତାହା ନୁହେଁ । ବିଦ୍ୱାନ୍ ଦରିଦ୍ରକୁ ଲୋକେ ସେପରି ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ ସତ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟାହୀନ ଧନକୁବେରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରଦ୍ଧା କରନ୍ତି ନାହିଁ; ପୁଣି ବିଦ୍ୟା ଓ ଧନ ଉଭୟ ଯାହାଙ୍କର ଅଛି, ସେ ଯେବେ... କେବଳ ଆହାର ବିହାର, ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦରେ ଜୀବନ କଟାଇ ଦିଅନ୍ତି, ତାଙ୍କୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସ୍ୱାର୍ଥନ୍ୱେଷୀ ଚାଟୁକାର ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କେହି ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ସମ୍ମାନ ଦେଖାନ୍ତି ନାହିଁ । 

ଯେ ଯେଉଁ କର୍ମରେ ବ୍ରତୀ ହୁଅନ୍ତି, ଯେଉଁ ବୃତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ତାଙ୍କ ପ୍ରକୃତିର ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଭୃତିରୁ ସମାଜର ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟର କେତେ ଦୂର ସମ୍ଭାବନା, ଏହି ସମସ୍ତ ବିବେଚନା ଉପରେ ସାମାଜିକ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ପ୍ରତିପତ୍ତିର ତାରତମ୍ୟ ନିର୍ଭର କରେ । ଧନରୁ ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ସାଧନର ଶକ୍ତି ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଆସିଥାଏ । ସୁତରାଂ ଅନ୍ୟ ବଳ ସହିତ ଧନବଳ ଯୁକ୍ତ ହେଲେ ତାହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଶକ୍ତି ସ୍ୱଭାବତଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଏବଂ ସେହି ଶକ୍ତି ସହିତ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିପତ୍ତି ମଧ୍ୟ କିଛି ବଢ଼ିଥାଏ ।

ଲୋକେ ଯେବେ ଶିକ୍ଷାକାର୍ଯ୍ୟର ଗୁରୁତ୍ୱ ଓ ମହତ୍ତ୍ୱ ଉପଲବ୍‌ଧ କରିପାରନ୍ତେ, ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ହାତରେ ଦେଶର ଓ ସମାଜର ମଙ୍ଗଳ ବିଧାନ ଭାର କି ପରିମାଣରେ ନ୍ୟସ୍ତ ରହିଅଛି, ସମସ୍ତେ ଯେବେ ଏତିକି ବୁଝିପାରନ୍ତେ, ଅଥବା ଶିକ୍ଷକମାନେ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ଲୋକଙ୍କୁ ଯେବେ ବୁଝାଇ ଦିଅନ୍ତେ ଯେ, ସମାଜ-ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ସେହିମାନେ ଉନ୍ମୁକ୍ତ କରୁଅଛନ୍ତି, ଶକ୍ତିର ଭିତ୍ତି ସେମାନେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରୁଅଛନ୍ତି, ସମାଜର ଗୌରବଦୀପ୍ତିର ଉଷାଲୋକ ସେମାନଙ୍କ ସାଧନା ବଳରେ ଫୁଟି ଉଠୁଅଛି, ତେବେ ସହସ୍ର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ମଧ୍ୟରେ, ଦୀନ କୁଟୀରରେ, ଦୀନ ଅନ୍ନଭୋଜନରେ, ପର୍ଣ୍ଣଶଯ୍ୟାରେ ଶାୟିତ ରହି ସୁଦ୍ଧା ରାଜେଶ୍ୱରଙ୍କ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ସେମାନେ ସମାଜରେ ପୂଜିତ ହେଉଥାଆନ୍ତେ । ପ୍ରତିଭା, ବିଦ୍ୟା ଓ ଜ୍ଞାନର ଚରମ ସାର୍ଥକତାର ତୃପ୍ତିରେ ନିଜ ନିଜର ଜୀବନକୁ ଧନ୍ୟ ଜ୍ଞାନ କରୁଥାଆନ୍ତେ । ଏହି ତୃପ୍ତିର, ଏହି ଗୌରବର ପ୍ରଲୋଭନରେ ଆକୃଷ୍ଟ ହୋଇ ପ୍ରତିଭା, ବିଦ୍ୟା ଓ ଜ୍ଞାନରେ ଯେଉଁମାନେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ, ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥକାରୀ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତିକୁ ତୁଚ୍ଛ କରି ଏହି ଦୀନ ଶିକ୍ଷକତା ବୃତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିବା ସକାଶେ ଆଗ୍ରହାନ୍ୱିତ ହେଉଥାଆନ୍ତେ ।

ଦୁଃଖର ବିଷୟ, ସମାଜ ଏହା ବୁଝେ ନାହିଁ ଏବଂ ଏ ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ମଧ୍ୟ କିଛି ଚିନ୍ତା କରେ ନାହିଁ । ଶିକ୍ଷକମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସମାଜକୁ ଏହା ବୁଝାଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସମାଜ ଶିକ୍ଷକର ସମ୍ମାନ କରେ ନାହିଁ ଏବଂ ଶିକ୍ଷକ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଶକ୍ତିରେ ସେ ସମ୍ମାନ ଆକର୍ଷଣ କରିବାକୁ ଅକ୍ଷମ ହୁଅନ୍ତି । ଏହାର କାରଣ, ସମାଜର ଅବହେଳାରେ ଶିକ୍ଷକତା କରିବାକୁ ସେଭଳି ବ୍ୟକ୍ତି କେହି ବାହାରନ୍ତି ନାହିଁ । 

ଏହି ବିକୃତ ଅବସ୍ଥାର ମୂଳ କାରଣ ସମାଜର ତ୍ରୁଟି ହେଲେ ହେଁ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଉଭୟର ତ୍ରୁଟି ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟ କାରଣ ସମ୍ୱନ୍ଧ ଘଟିଅଛି । ଏଭଳି ଅବସ୍ଥାରେ ପ୍ରତିକାର ସକାଶେ ଯେଉଁ ତ୍ରୁଟି ଦୂର କରିବା ସମ୍ଭବପର ଓ ସହଜସାଧ୍ୟ, ସେହି ତ୍ରୁଟି ଦୂର କରିବାର ଚେଷ୍ଟା ଅବଶ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।

ସମାଜର ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥା, ତହିଁରେ ସମାଜ ଯେ ନିଜ ମନକୁ ନିଜର ତ୍ରୁଟି ବୁଝିପାରିବ ଏବଂ ବୁଝି ତ୍ରୁଟି ଦୂର କରିପାରିବ, ଯେ ସମ୍ଭାବନା ନିତାନ୍ତ ଅଳ୍ପ । ପ୍ରତିଭା, ମନସ୍ୱିତା, ବିଦ୍ୟା ଓ ଜ୍ଞାନରେ ଯେଉଁମାନେ ଉନ୍ନତ, ଦେଶର ଓ ସମାଜର ଭବିଷ୍ୟତ ମଙ୍ଗଳ ଆଡ଼କୁ ଚାହିଁ ତ୍ୟାଗଧର୍ମ ବଳରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏବଂ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଜାତ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାରଣପ୍ରସୂତ ସମସ୍ତ ଅବହେଳା ସହିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଯେବେ ସେମାନେ ଶିକ୍ଷକତା ବ୍ରତ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତିଭା ଓ ଜ୍ଞାନର ଶକ୍ତିରେ, ତ୍ୟାଗର ମହିମାରେ ଏ ଶିକ୍ଷକତା ବୃତ୍ତି ତାହାର ଯୋଗ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ଉନ୍ନୀତ ହେବ ଏବଂ ପ୍ରକୃତ ମନୁଷ୍ୟତ୍ୱର ଯେଉଁ ଆଦର୍ଶ ଦେଶରେ ଏକ ସମୟରେ ଥିଲା, (ବର୍ତ୍ତମାନ ନାହିଁ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ) - ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ, ଗୌରବ ଅପେକ୍ଷା ତ୍ୟାଗ ଓ ଦୀନତାର ମହତ୍ତ୍ୱ ଯେ ମହତ୍ତର - ସେହି ଆଦର୍ଶ ଦେଶକୁ ପୁଣି ଫେରି ଆସିବାର ସମ୍ଭାବନା ।

ଦେଶରେ ପ୍ରତିଭାରେ ଓ ଜ୍ଞାନରେ କଅଣ ଆତ୍ମଦାନର ଏହି ଶକ୍ତି ନାହିଁ ?

ବି.ଦ୍ର. - ଶଶିଭୂଷଣ ରାୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ 'ଶିକ୍ଷା' ଶୀର୍ଷକର ଏହି ବହିଟିର ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣ ୧୯୫୩ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରକାଶକ ହେଲେ କଟକସ୍ଥ ଗୋପବନ୍ଧୁ ସାହିତ୍ୟ ମନ୍ଦିର । 

ହୁଏନ୍‌ସାଂଙ୍କ ଭ୍ରମଣ ବୃତ୍ତାନ୍ତ

କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ର

ହୁଏନ୍‌ସାଂ (୬୦୨-୬୬୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ )
ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ହୁଏନ୍‌ସାଂ ଭାରତର ବୌଦ୍ଧ ପୀଠମାନ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଓ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପାଇଁ ଭାରତକୁ ଆସିଥିଲେ । ସେ ଭାରତରେ ଖ୍ରୀ: ୬୩୦ରୁ ଖ୍ରୀ: ୬୪୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଥିଲେ । ସେ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ବୁଲି ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟ, ରାଜ୍ୟବଂଶ, ରାଜା, ହିନ୍ଦୁ ଓ ବୌଦ୍ଧପୀଠ ମାନଙ୍କ ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ହର୍ଷଙ୍କର ଜଣେ ପରମବନ୍ଧୁ ଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କର ରାଜସଭାରେ କିଛି କାଳ କଟାଇଥିଲେ । ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ, ହର୍ଷ ଦୟାଳୁ ଓ ଧର୍ମପରାୟଣ ଥିଲେ । ସେ ବୌଦ୍ଧ ଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଧର୍ମ ପ୍ରତି ଅନାଦର ଦେଖାଉ ନ ଥିଲେ । 

ପ୍ରୟାଗ ବା ଆଲ୍ଲାହାବାଦରେ ସେ ପ୍ରତି ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରେ ଗୋଟିଏ ବୌଦ୍ଧ ମେଳା ବସାଉଥିଲେ । ପ୍ରାୟ ତିନି ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ମେଳା ବସୁଥିଲା । ଧର୍ମାଲୋଚନା ଓ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଧର୍ମ ଉପଦେଶ ଦେବା ଏହି ସଭାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା । ଏହି ସଭାରେ ତାଙ୍କର ଅଧୀନସ୍ଥ ରାଜାମାନେ ମଧ୍ୟ ଯୋଗ ଦେଉଥିଲେ । ସେ ମେଳା ଶେଷରେ ନିଜ ରାଜ୍ୟ ଓ ସେନା ଛଡ଼ା ରାଜକୋଷରେ ସଞ୍ଚିତ ସମସ୍ତ ଧନରତ୍ନ, ଏପରି କି ନିଜ ପୋଷାକ ମଧ୍ୟ ବୌଦ୍ଧ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଓ ଗରିବ ଲୋକ ମାନଙ୍କୁ ଦାନ କରୁଥିଲେ । 

ହର୍ଷଙ୍କର ପ୍ରକାଣ୍ଡ ସେନା ଥିଲା । ସୁଶାସନ ପାଇଁ ସେ ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ନିଜେ ବୁଝୁଥିଲେ ଓ ରାଜ୍ୟରେ ବେଳେ ବେଳେ ଗସ୍ତ କରୁଥିଲେ । ପ୍ରଜାମାନେ ସୁଖ ଶାନ୍ତିରେ ଥିଲେ । ସେମାନେ ବେଠି କରୁ ନ ଥିଲେ ଓ ଭୂମିର ଆୟର ଏକ ଷଷ୍ଠାଂଶ ରାଜସ୍ୱ ସ୍ୱରୂପ ଦେଉଥିଲେ ।

ପାଟଳୀପୁତ୍ର ନଗରୀ ଧ୍ୱଂସ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ହର୍ଷଙ୍କ ରାଜଧାନୀ କାନ୍ୟକୁବ୍‌ଜ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନଗରୀ ଥିଲା । ପାଟଳୀପୁତ୍ରର ଦକ୍ଷିଣରେ ନାଳନ୍ଦା ନାମକ ସ୍ଥାନରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବିଦ୍ୟାପୀଠ ବା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଥିଲା । ଭାରତର ସବୁ ସ୍ଥାନରୁ ଓ ଚୀନ, ଜାପାନ ପ୍ରଭୃତି ସୁଦୂର ବିଦେଶରୁ ଶତ ଶତ ଛାତ୍ର ସେଠାକୁ ପଢ଼ିବାକୁ ଆସୁଥିଲେ ।

ଦଶ ହଜାର ଛାତ୍ର ରହିବା ପାଇଁ ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ଛାତ୍ରାବାସ ବା ବୋର୍ଡିଂ ଥିଲା । ଛାତ୍ରମାନ ବିନା ଦରମାରେ ପାଠ ପଢ଼ୁଥିଲେ । ରାଜା ମହାରାଜାମାନେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ପରିଧାନ ଯୋଗାଉଥିଲେ । ଭାରତର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପଣ୍ଡିତମାନେ ସେଠାରେ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲେ । ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ବଡ ବଡ ପୁସ୍ତକାଗାର ବା ଲାଇବ୍ରେରି ଥିଲା । ସେଠାରେ ନାନା ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷା ଦିଆ ଯାଉଥିଲା । ନାଳନ୍ଦା ପରି ଆଦର୍ଶ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଏ ଯୁଗରେ ମଧ୍ୟ ପୃଥିବୀରେ କ୍ୱଚିତ ଦେଖାଯାଏ ।

ହୁଏନ୍‌ସାଂଙ୍କ ସମୟରେ ଓଡିଶା ପ୍ରଦେଶରେ ଉତ୍କଳ, କଙ୍ଗୋଦ, କୋଶଳ, କଳିଙ୍ଗ ନାମକ ଚାରୋଟି ବିଭାଗ ଥିଲା । ପୁଷ୍ପଗିରି (କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଲଳିତଗିରି) ଓ ସମ୍ୱଲପୁର ଅଞ୍ଚଳର ପରିମଳଗିରି ଓଡିଶାର ଦୁଇଟି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବୌଦ୍ଧପୀଠ ଥିଲା । ଦକ୍ଷିଣରେ ଚାଲୁକ୍ୟମାନେ ବଡ଼ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଥିଲେ । ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ ସମ୍ୱନ୍ଧରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଅନେକ କଥା ଲେଖିଛନ୍ତି ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି 'ଅଭିନବ ଭାରତ ଇତିହାସ' ବହିରୁ ନିଆଯାଇଛି । ପୁସ୍ତକଟି କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୬ଷ୍ଠ ଓ ୭ମ ଶ୍ରେଣୀ ନିମନ୍ତେ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ଭାବରେ ଲିଖିତ ଓ ଷ୍ଟ୍ୟୁଡ଼େଣ୍ଟ୍‌ସ୍ ଷ୍ଟୋର୍‌ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୧୯୩୮ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ସୃଜନିକ ସଂସ୍ଥାଙ୍କ ସୂତ୍ରରୁ ବହିଟି ମିଳିଥିବାରୁ ଆମେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ କୃତଜ୍ଞ ।