ଅଶୋକଙ୍କ ପରେ ଭାରତର ଅବସ୍ଥା
କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ର
 |
| ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଉଦୟଗିରି ପାହାଡ଼ରେ ସ୍ଥିତ ଜୈନ କୀର୍ତ୍ତି ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍ |
ଅଶୋକଙ୍କ
ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତାଙ୍କର ବଂଶଧରମାନେ
ଦୁର୍ବଳ ହୋଇ ପଡିଲେ । ବିଶାଳ
ମୌର୍ଯ୍ୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପୁନର୍ବାର
କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ସ୍ୱାଧୀନ
ରାଜ୍ୟରେ ବିଭକ୍ତ ହେଲା ।
ସୁଙ୍ଗ ବଂଶ
ପୁଷ୍ପମିତ୍ର
ନାମକ ଜଣେ ସେନାପତି ଶେଷ ମୌର୍ଯ୍ୟ
ରାଜା ବୃହଦ୍ରଥଙ୍କୁ ମାରି ମଗଧର
ରାଜା ହେଲେ (ଖ୍ରୀ:
ପୂ:
୧୮୫)
।
ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା
ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବଂଶର ନାମ ସୁଙ୍ଗ ବଂଶ
ବା ମିତ୍ର ବଂଶ । ସେ ବଡ଼ କ୍ଷମତାଶାଳୀ
ରାଜା ଥିଲେ ଓ ଦୁଇଟି ଅଶ୍ୱମେଧ
ଯଜ୍ଞ କରିଥିଲେ । ସେ ଗ୍ରୀକମାନଙ୍କୁ
ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ । ସୈନ୍ଧବ
ପ୍ରଦେଶ ଓ କଳିଙ୍ଗକୁ ଛାଡ଼ି ସେ
ସମଗ୍ର ଉତ୍ତର ଭାରତରେ ରାଜତ୍ୱ
କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପରେ ଏହି ବଂଶ
ଦୁର୍ବଳ ହୋଇ ପଡିଲା । ସୁଙ୍ଗମାନେ
୧୧୨ ବର୍ଷ ରାଜତ୍ୱ କରିଥିଲେ ।
କାଣ୍ୱ ବଂଶ
ମିତ୍ର
ବଂଶର ଶେଷ ରାଜାଙ୍କୁ ମାରି ତାଙ୍କର
ବ୍ରାହ୍ମଣ ମନ୍ତ୍ରୀ ବାସୁଦେବ
ମଗଧରେ କାଣ୍ୱ ବଂଶ ପ୍ରତିଷ୍ଠା
କରିଥିଲେ । ଏହି ବଂଶର ଚାରି ଜଣ ରାଜା
ପ୍ରାୟ ୪୫ ବର୍ଷ ରାଜତ୍ୱ କରିଥିଲେ
। ଆନ୍ଧ୍ର ବଂଶୀୟ ଜଣେ ରାଜା ଏହି ବଂଶ
ଧ୍ୱଂସ କରି ମଗଧ ଅଧିକାର କରିଥିଲେ
।
ଚେତ ବଂଶ
ଓ ଖାରବେଳ
ଅଶୋକଙ୍କ
ମୃତ୍ୟୁ ପରେ କଳିଙ୍ଗ ବା ଆମ୍ଭ
ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନ ହୋଇ
ପଡ଼ିଲା । ଏଠାରେ ଚେତ ବଂଶ ରାଜାମାନେ
ରାଜତ୍ୱ କଲେ । ଏହି ବଂଶର ପଞ୍ଚମ
ରାଜା ଖାରବେଳ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତର
ଜଣେ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ ।
ସେ ଆନ୍ଧ୍ର ରାଜା ସାତକର୍ଣ୍ଣୀଙ୍କୁ
ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ । ସେ ମଥୁରା ଓ
ସମଗ୍ର ଉତ୍ତରପଥ (ପଞ୍ଜାବ
ଅଞ୍ଚଳ) ଜୟ
କରିଥିଲେ । ଅଙ୍ଗ ମଗଧର ରାଜା
ବୃହସ୍ପତି ମିତ୍ରଙ୍କୁ ଦୁଇ ଥର
ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ ଓ ପାଟଳୀପୁତ୍ରରୁ
କଳିଙ୍ଗ ଜୀନମୂର୍ତ୍ତି ଘେନି
ଆସିଥିଲେ । ଦକ୍ଷିଣରେ ଥିବା
ପାଣ୍ଡ୍ୟ ରାଜ୍ୟର ଶାସକ ତାଙ୍କର
ଅଧୀନତା ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ ।
କଳିଙ୍ଗ ନଗର ତାଙ୍କର ରାଜଧାନୀ
ଥିଲା । ସେ ଜୈନ ଧର୍ମାବଲମ୍ୱୀ
ଥିଲେ ଓ ଏହି ଧର୍ମର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ
ବିଶେଷ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ଜୈନ
ମୂନି ଋଷିମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଭୁବନେଶ୍ୱର
ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଖଣ୍ଡଗିରି ଓ
ଉଦୟଗିରି ପାହାଡ଼ରେ ୧୨୦ଟି ସୁନ୍ଦର
ଗୁମ୍ଫା ଖୋଳାଇ ଥିଲେ । ତାଙ୍କର
ଗୋଟିଏ ଶିଳାଲିପି ଉଦୟଗିରିର
ହାତୀଗୁମ୍ଫାରେ ଅଦ୍ୟାପି ଦେଖାଯାଏ
। ସେ ଖ୍ରୀ: ପୂ:
୧୮୮ରୁ
ପ୍ରାୟ ୧୪ ବର୍ଷ ରାଜତ୍ୱ କରିଥିଲେ
। ତାଙ୍କ ପରି ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ଜୈନ
ନୃପତି ଭାରତବର୍ଷରେ ଆଉ କେହି ନ
ଥିଲେ ।
ଆନ୍ଧ୍ର ବଂଶ
ଆନ୍ଧ୍ରମାନେ
ବିନ୍ଧ୍ୟଗିରି ଓ ଗୋଦାବରୀ ନଦୀ
ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ପ୍ରଦେଶରେ ବାସ
କରୁଥିଲେ । ଅଶୋକଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ
ଆନ୍ଧ୍ରମାନେ ସ୍ୱାଧୀନ ହୋଇଗଲେ
। ଗୌତମୀପୁତ୍ର ଶ୍ରୀ ସାତକର୍ଣ୍ଣୀ ଓ ଯଜ୍ଞଶ୍ରୀ ସାତକର୍ଣ୍ଣୀ ଏହି
ବଂଶର ଦୁଇ ଜଣ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରାଜା ।
ଗୌତମୀପୁତ୍ର ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ଓ
ଯଜ୍ଞଶ୍ରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟ ଧର୍ମର
ବିଶେଷ ଉନ୍ନତି କରିଥିଲେ ।
ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀରେ
ଏହି ବଂଶର ରାଜାମାନେ ଉଜ୍ଜୟିନୀର ରାଜାମାନଙ୍କ ସହିତ ସର୍ବଦା
ଯୁଦ୍ଧ କରୁଥିଲେ । ଶ୍ରୀଧାନ୍ୟକଟକ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ରାଜଧାନୀ
ଥିଲା । ତେଲୁଗୁମାନେ ଆନ୍ଧ୍ରମାନଙ୍କର
ବଂଶଧର ।
ଗ୍ରୀକ
ଅଶୋକଙ୍କ
ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଗ୍ରୀକ୍ମାନେ ପଞ୍ଜାବ
ଅଞ୍ଚଳରେ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ହୋଇଥିଲେ
। ଡିମେଟ୍ରିୟାସ୍ ନାମକ ଗ୍ରୀକ୍
ରାଜା ପଞ୍ଜାବ ଓ ସିନ୍ଧୁ ପ୍ରଦେଶ
ଅଧିକାର କରିଥିଲେ । ଶାକଳ ନଗର
(ପଞ୍ଜାବର
ଶୈଳକୋଟ)ର
ଗ୍ରୀକ ରାଜା ‘ମିନାଦାର’ ଖ୍ରୀ:
ପୂ:
୧୪୧ରେ
ଅଯୋଧ୍ୟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୟ କରିଥିଲେ
। କିନ୍ତୁ ହିନ୍ଦୁରାଜାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା
ପରାସ୍ତ ହୋଇ ପଳାଇ ଗଲେ । ତକ୍ଷଶିଳା,
ମଥୁରା
ଓ ଉଜ୍ଜୟିନୀରେ ଗ୍ରୀକ୍ମାନେ
ବହୁକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାସ କରିଥିଲେ
। ଗ୍ରୀକ୍ମାନଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁମାନେ
ଯବନ ବୋଲି କହୁଥିଲେ ।
ଶକ
ଗ୍ରୀକ୍ମାନଙ୍କୁ
ପରାସ୍ତ କରି ଶକ ନାମକ ଗୋଟିଏ
ପାହାଡିଆ ଜାତି ମଧ୍ୟ ଏସିଆରୁ
ଭାରତବର୍ଷକୁ ଆସିଥିଲେ । ମଥୁରା,
ଉଜ୍ଜୟିନୀ,
ଭୂରୁବଚ୍ଛ
(ଗୁଜୁରାଟ)
ପ୍ରଭୃତି
ସ୍ଥାନରେ ଶକ ରାଜାମାନେ ବହୁ କାଳ
ରାଜତ୍ୱ କରିଥିଲେ । ଶକ ରାଜାଙ୍କ
ମଧ୍ୟରେ ରୁଦ୍ରଦମନ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ
। ଶକମାନଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁମାନେ
ମ୍ନେଚ୍ଛ ବୋଲି କହୁଥିଲେ ।
ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି 'ଅଭିନବ ଭାରତ ଇତିହାସ' ବହିରୁ ନିଆଯାଇଛି । ପୁସ୍ତକଟି କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୬ଷ୍ଠ ଓ ୭ମ ଶ୍ରେଣୀ ନିମନ୍ତେ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ଭାବରେ ଲିଖିତ ଓ ଷ୍ଟ୍ୟୁଡ଼େଣ୍ଟ୍ସ୍ ଷ୍ଟୋର୍ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୧୯୩୮ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ସୃଜନିକ ସଂସ୍ଥାଙ୍କ ସୂତ୍ରରୁ ବହିଟି ମିଳିଥିବାରୁ ଆମେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ କୃତଜ୍ଞ ।
