ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କର ଶିକ୍ଷାବିଚାର: ଗ୍ରାମ୍ୟ ପାଠଶାଳାର ଶିକ୍ଷାଗତ ଆଦର୍ଶ

ଅନୁବାଦକ - ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

କସ୍ତୁରବାଙ୍କ ସହ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ (୧୯୧୫ରେ ଉତ୍ତୋଳିତ ଫଟୋ)
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ମୁଁ  ଦେଖୁଛି ଗାଉଁଲୀ ପାଠଶାଳାମାନଙ୍କରେ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ତର ଏକ ପ୍ରକାରର ନୁହେଁ । କୌଣସିଠାରେ ଭଲ କାମ ହେଉଛି ତ କେତେକରେ ବଡ଼ କମ୍ ପାଠପଢ଼ା ହେଉଛି । ଅସ୍ପୃଶ୍ୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆମ ନିଜ ପିଲାଙ୍କୁ ହରିଜନ ପାଠଶାଳାକୁ ପଠାଇବା ଓ ସେଠାରେ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ତର ଯେପରି ତଳକୁ ଖସି ନଯାଏ ସେଥିପ୍ରତି ସତତ ଧ୍ୟାନ ରଖିବା ଉଚିତ ।

କିନ୍ତୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ କଥା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେବାକୁ ହେବ । ଯେପରି ଗାଉଁଲୀ କର୍ମଚାରୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଗାଁର ଲୋକେ ଚାକିରୀ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଭାବରେ ଲାଳାୟିତ ହୋଇ ଶେଷକୁ ଅସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ସହରରେ ପୁଝାରୀ, ଖାନସମା କିମ୍ୱା କାରଖାନାରେ କଦର୍ଯ୍ୟ ବାତାବରଣରେ ମଜୁରିଆ ଏବଂ ନିମ୍ନଶ୍ରେଣୀର କିରାଣୀ ,ଗୁମାସ୍ତା ହେବା ଭଳି ତିଆରି ନହୁଅନ୍ତି ଏହି ଦୃଷ୍ଚିରୁ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେବା ଉଚିତ ।

ଏପରି ଢଙ୍ଗରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯିବ, ଯେପରି ସେମାନେ ପୈତୃକ ପେଷାକୁ ଅଧିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଢଙ୍ଗରେ ଓ ଅଧିକ କୁଶଳତାରୁ ସହିତ ସମ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରିବେ । ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନ, ଗ୍ରାମ୍ୟଶିଳ୍ପ, ମୁକ୍ତବାୟୁ, ସ୍ୱାଧୀନ ଚିନ୍ତା ଓ ଆତ୍ମୀୟ ସେବା ଏହିସବୁ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷଣ ଜନ୍ମାଇବା ବିଦ୍ୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ହେବ ।

-ଗୁରୁକୁଳ ପୁରସ୍କାର ବିତରଣ ଉତ୍ସବ ଉପଲକ୍ଷେ-ଭାଷଣାଂଶ । ତା ୨୦-୩-୧୯୧୭ । ସଂ.ସା. ବା .୧୩ଶ ଖଣ୍ତ ପୂ.୨୬୨ ।

ଗିଜୁଭାଇଙ୍କ ଶିକ୍ଷାଦର୍ଶନ

ସାହିତ୍ୟସ୍ରଷ୍ଟା ଗିଜୁଭାଇ

ସମ୍ପାଦନା - ନିଖିଳମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ

ଜର୍ଜ ରୋମ୍ନି (୧୭୩୪-୧୮୦୨) ଙ୍କର ଏକ ଚିତ୍ର : ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

୧୯୨୦-୧୯୨୫ ମସିହା ବେଳକୁ ପିଲାଙ୍କ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ଭଲ ବହି କିଛି ନଥିଲା । ପିଲାଙ୍କ ଭାଷାରେ ଲେଖା ବହିକୁ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ ଭାବରେ ଗଣା ଯାଉଥିଲା । ଗପ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ବିଷୟରେ ବି ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ ଲେଖା ଯାଇପାରେ ସେ କଥା କେହି ଚିନ୍ତା କରିପାରୁ ନଥିଲେ। ଶିଶୁ ମନୋବିଜ୍ଞାନକୁ ବୁଝି ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଲେଖିବା ପାଇଁ ଲେଖକ ବି ସେ ସମୟରେ ନଥିଲେ ।

ଏହି ସମୟରେ ଗିଜୁଭାଇଙ୍କର ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କାମ ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ପ୍ରଥମେ ୧୯୨୦-୨୧ ମସିହାରେ ସେ “ଚାଲଣ ଗାଡ଼ି” ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ। ତା' ପର ବହି ଥିଲା “ମୋଟି ବେନ୍” । ଏହା ପରେ "ସୁନ୍ଦର ପାଠ", "ଭେରୁ", "ଆମ୍ୱା ୱାଡ଼ିୟୁ" ଆଦି ବହି ଆସିଲା। ଏସବୁ ବହି ମାଧ୍ୟମରେ ପିଲା ଗଛଲତା, ଜୀବଜନ୍ତୁ, ପାହାଡ଼, ନଈ ଆଦି ବିଷୟରେ ଅନେକ କଥା ଜାଣି ପାରିଥିଲେ । ଏହିଭଳି ଅନେକ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଚାଲିଲା ।

ଏଥିରେ କେବଳ ଗିଜୁଭାଇ ଲେଖୁ ନଥିଲେ । ତାଙ୍କ ସହକର୍ମୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଲେଖୁଥିଲେ କିମ୍ୱା ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସରୁ ସଙ୍ଗ୍ରହ କରି ଗୁଜୁରାଟୀରେ ଅନୁବାଦ କରୁଥିଲେ । ଗିଜୁଭାଇଙ୍କ ଲେଖାର ଭାଷା ଏତେ ରୋଚକ ଥିଲା ଯେ, ପିଲା ତ ପିଲା, ଏପରିକି ବଡ଼ମାନେ ବି ସେଥିରେ ମଜ୍ଜି ଯାଉଥିଲେ ।

ଗିଜୁଭାଇଙ୍କ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟରେ ପୌରାଣିକ କାହାଣୀ, ବିଜ୍ଞାନ ତଥା ପ୍ରକୃତି ପରିଚୟ, ମାନବ ଜୀବନର ପରିଚୟ, ଭାଷା ଶିକ୍ଷା, କାହାଣୀ, ମଜା କଥା, ଭୂଗୋଳ, ଐତିହାସିକ କାହାଣୀ, ନାଟକ, ଲୋକକଥା, ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସାହିତ୍ୟ, ଅନୁବାଦ, ପହେଳି, ଢଗଢମାଳି, କବିତା ଆଦି ରହିଥିଲା। ଗିଜୁଭାଇ ପିଲାଙ୍କ ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏସବୁ ଆବଶ୍ୟକ ବୋଲି ମନେ କରୁଥିଲେ। ଗିଜୁଭାଇ ନିଜେ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସହିତ ସମକାଳୀନ ଅନ୍ୟ ଲେଖକମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଏ ଦିଗରେ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଥିଲେ।

ବି.ଦ୍ର.: ଏହି ଲେଖାଟି 'ଗିଜୁଭାଇ  ଶିକ୍ଷା ନିଧି' ବହିରୁ ଆନୀତ । ଏହି ପୁସ୍ତକଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଜାଗମରା ଠାରେ ସ୍ଥିତ 'ସୃଜନିକା' ସଂସ୍ଥାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୨୦୦୫ ମସିହାର ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଛପା ଯାଇଥିଲା । ବହିଟିର ସମ୍ପାଦକ ହେଲେ ନିଖିଳ ମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ । ବହିଟିର ଓଡ଼ିଆ ଉପସ୍ଥାପନା କରିଛନ୍ତି ପୁଷ୍ପଶ୍ରୀ ପଟ୍ଟନାୟକ, ମମତା ସେନାପତି ତଥା ପଦ୍ମଜା ନନ୍ଦିନୀ ସାହୁ । ପୁସ୍ତକଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବିହାର ସ୍ଥିତ ଶୋଭନ ସଂସ୍ଥା ଛପାଇ ଥିଲେ । ବହିଟିର ଏହି ସଂସ୍କରଣଟିର ଦାମ ଥିଲା ଷାଠିଏ ଟଙ୍କା ।

ଭୂଲମ୍ବ ଓ ଉଲମ୍ବ ରେଖାମାନେ

ରମାକାନ୍ତ ସାମନ୍ତରାୟ

ନିଜ ଷ୍ଟୁଡ଼ିଓରେ ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ଆଗ୍ନେସ୍ ମାର୍ଟିନ୍
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ପୁରା ନାମ ହେଉଛି ଆଗ୍ନେଶ ବର୍ଣ୍ଣିସ୍ ମାର୍ଟନ । କଳା ସମାଲୋଚକ ମାନେ ଆଗ୍ନେଶଙ୍କୁ ଜଣେ ମିନିମାଲିଷ୍ଟ ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ବେଳେ, ସେ କିନ୍ତୁ ନିଜକୁ ଜଣେ ଆବଷ୍ଟ୍ରାକ୍ଟ ଏକ୍ସପ୍ରେସନିଷ୍ଟ ଭାବରେ ପରିଚୟ ଦେଉଥିଲେ ।

ଆଗ୍ନେଶଙ୍କ ଜନ୍ମ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୨, ୧୯୧୨ରେ କାନାଡ଼ାରେ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ସେ ତାଙ୍କ ଗର୍ଭବତୀ ବଡ଼ ଭଉଣୀକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଆସିଥିଲେ ଓ ସେଇଠି ପାଠ ପଢ଼ି ୧୯୫୦ରେ ଆମେରିକାର ନାଗରିକ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଆଗ୍ନେଶ ଏକଦା ଡି.ଟି. ସୁଜୁକି ନାମକ ଜଣେ ଜାପାନୀ ଜେନ୍ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ଲେଖକଙ୍କ ଭାଷଣ ଶୁଣି ଜେନ୍ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷିତ ହୋଇପଡିଲେ । ତା' ପରଠୁ ଆଗ୍ନେଶ ସାରା ଜୀବନ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଭୂଖଣ୍ଡ ପ୍ରତି ଅନୁରକ୍ତ ଥିଲେ l ଧର୍ମ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ସେଇଦିନରୁ କିନ୍ତୁ ଜେନ୍ ଓ ଦାଓ ଦର୍ଶନର ପରୀକ୍ଷା ନିଜ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟାରେ କରି ଚାଲିଥିଲେ ।

ଆଗ୍ନେଶ ୧୯୫୭ ରେ ପାଠପଢ଼ା ସାରି ନିୟୁୟର୍କ ସହର ଆସିଥିଲେ l ଅନେକ ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ ବନ୍ଧୁ, ଚିତ୍ର ପ୍ରଦର୍ଶନୀ, ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଓ ଗ୍ୟାଲେରୀ ଭିତରୁ ବାହାରି ଦିନେ ସେ କିନ୍ତୁ  ୧୯୬୭ରେ ଏକl ରହିବାକୁ ନିୟୁୟର୍କ ସହର ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟତ୍ର ଚାଲିଯାଇଥିଲେ । ରାସ୍ତାରେ ପୁରା ଅଠର ମାସ କଟେଇ ଶେଷରେ ନିଉ ମେକ୍ସିକୋର କ୍ୟୁବାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ତାହା ପରେ ଅନେକ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ କଳା ରାଜ୍ୟ ସାଙ୍ଗରେ ତାଙ୍କର ସବୁ ପ୍ରକାର ସମ୍ପର୍କ ବିଛିନ୍ନ କରି ରଖିଥିଲେ । 

ଆଗ୍ନେସ୍ ମାର୍ଟିନ୍‌ଙ୍କର ଏକ କଳାକୃତି
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

କ୍ୟୁବାଠାରେ ୧୯୭୭ ରୁ ୧୯୯୩ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଲା ପରେ ପୁଣି ଗାଲିଷ୍ଟେଓ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ । ସେଠି ସେ ୧୯୯୩ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଥିଲେ । ଶେଷରେ ସେ ନିଉ ମେକ୍ସିକୋର ତାଉସ୍‌କୁ ଫେରି ଆସିଥିଲେ ଓ ୨୦୦୪ରେ ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେଇଠି ହିଁ ରହିଥିଲେ l ସାରା ଜୀବନ ଏକା ରହିଥିବା ଆଗ୍ନେଶ ସବୁଠି ନିଜ ପାଇଁ ମେକ୍ସିକାନ ପାରମ୍ପରିକ ଶୈଳୀରେ ମାଟି ଘର ଗୋଟେ ଲେଖା ତିଆରି କରି ରହୁଥିଲେ ।

ଆଗ୍ନେଶ ମାନସିକ ରୋଗ ସ୍କିତ୍‌ଜୋଫ୍ରେନିଆରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ଥିଲେ ଓ ସେଥିପାଇଁ ଚିକିତ୍ସିତ ବି ହେଉଥିଲେ । ସାରା ଜୀବନ ଏକା ରହି ଓ ଜଣେ ମାନସିକ ରୋଗୀ ହୋଇ ବି ସେ ତାଙ୍କର ଚିତ୍ରମାନଙ୍କର ନାମକରଣ କିନ୍ତୁ ଖୁବ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କରୁଥିଲେ l ଯେମିତିକି 'ଅନ୍ ଏ କ୍ଳିଅର ଡେ', 'ହାପି ହଲିଡେ', 'ଦ ହାରଭେଷ୍ଟ୍ ଗ୍ରାଟିଟୁଡ', 'ଆଇ ଲଭ ଦି ହୋଲ ୱାର୍ଲଡ' ପ୍ରଭୃତି l ତାଙ୍କର ଧରଣl ଥିଲା ଖୁସି ଓ ଆନନ୍ଦ ବିନା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର କିଛି ମାନେ ନାହିଁ ।

ଆଗ୍ନେଶଙ୍କ ଛବି ସବୁ ନିଉ ମେକ୍ସିକୋର ଉତ୍ତରରେ ଥିବା ମରୁଭୂମି ଘେରା ତାଉସ୍ ସହର ସାଙ୍ଗରେ ଗଭୀର ଭାବରେ ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ରହିଛି । ବିଶିଷ୍ଟ ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ ଏ. ଡି. ରେନହାର୍ଟଙ୍କ ସହ ବନ୍ଧୁତା ଆଗ୍ନେଶଙ୍କ ଚିତ୍ରଧାରା ଓ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ବହୁଧା ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା । ରେନହାର୍ଟଙ୍କ ବିୟୋଗ ଆଗ୍ନେଶଙ୍କ ନିୟୁୟର୍କ ସହର ଛାଡ଼ିବାର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ମଧ୍ୟ ଥିଲା ।

ମୋମାଠାରେ ୨୦୧୧ ମସିହାରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ଆଗ୍ନେସ୍ ମାର୍ଟିନ୍‌ଙ୍କର ଏକ କଳାକୃତି
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ଆପଣା ଜୀବନ କାଳ ଭିତରେ ୮୫ଟି ଏକକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିବା ଆଗ୍ନେଶ ନିଜ ମନ ପସନ୍ଦ ନହେଲେ ନିଜ କଳାକୃତିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଷ୍ଟ କରିବାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଥିଲେ । ପ୍ରାୟତଃ ଛ ଗୁଣନ ଛ ଫୁଟ ଆକାରରେ ଅଙ୍କା ଆଗ୍ନେଶଙ୍କ ଛବିରେ ରେଖା ମାନଙ୍କର ଜାଲି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ନାମକୁ ମାତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣର ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ । ପରେ ବୟସ ଅଧିକ ହେଲାରୁ ସେ ତାଙ୍କ ଛବି ଆକାରକୁ ଛ ଗୁଣନ ଛ ଇଞ୍ଚକୁ ସାନ କରି ଦେଇଥିଲେ ।

ଆଗ୍ନେଶଙ୍କ କହିବା କଥା ହେଲା, ସେ ଥରେ ପାହାଡ଼ମାନଙ୍କ ଗହଣରେ ପାହାଡ଼ ଆଙ୍କୁଥିବା ବେଳେ ହଠାତ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ପହଞ୍ଚି ଯେଉଁ ଆଶ୍ୱାସ ଅନୁଭବ କଲେ, ସେଇ ଅନୁଭଵକୁ ହିଁ ଭୂଲମ୍ବ ରେଖା ସବୁ ଆଙ୍କି ବ୍ୟକ୍ତ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେଥିରେ ଉଲମ୍ବ ରେଖାମାନ ଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ l ଆଖିକୁ ଦେଖିବାକୁ ଖୁବ ସହଜ ଓ ସରଳ ମନେ ହେଉଥିବା ଆଗ୍ନେଶଙ୍କ ଛବି ମାନଙ୍କର ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରଣାଳୀ ଖୁବ ଜଟିଳ ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ ।

ପ୍ରକୃତିକୁ ଅତି ଅଳ୍ପ ଜ୍ୟାମିତିକ ରୂପରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ତାଙ୍କର ଆଗ୍ରହ ଏପରି ଏକ ଚିତ୍ରକାରୀକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲା । ସେ ତାଙ୍କ ଛବିକୁ ସବୁବେଳେ ସଙ୍ଗୀତ ସାଙ୍ଗରେ ତୁଳନା କରୁଥିଲେ । ସରଳତା ଓ ନିରୋଳା ଆନନ୍ଦ ସନ୍ଧାନରେ ଜୀବନ କାଟିଥିବା ଓ ଜୀବନ ପ୍ରତି ସର୍ବଦା ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ରଖିଥିବା ଏହି ମହାନ ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀଙ୍କ ଜୀବନୀ ଗ୍ରନ୍ଥ ୨୦୧୮ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ । 'ଆଗ୍ନେଶ ମାର୍ଟିନ: ପାୟୋନିୟର, ପେଣ୍ଟର, ଆଇକନ' ନାମକ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ତାଙ୍କ ବିଷୟରେ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ୍ୟ  ଅନୁଭୂତି ଓ ଶ୍ରବଣରୁ ଜ୍ଞାନଲାଭ

ଶଶିଭୂଷଣ ରାୟ

ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ବାହାରେ ବାଳକମାନେ ନିଜେ ନିଜେ ସହଜରେ ଯେ ଏତେ ବିଷୟରେ ଏଭଳି ସୁନ୍ଦର ଜ୍ଞାନ ଲାଭ କରନ୍ତି, ତାହାର କାରଣ, ବିଷୟସମୂହ ସହଜରେ ଏବଂ ପୂର୍ଣ୍ଣାବୟବରେ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷାଭୂତ ହୋଇ, ବିଶେଷ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ଶକ୍ତିବଳରେ ସେମାନଙ୍କର ଚିତ୍ତାକର୍ଷଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ଦୃଢ ମନଃସଞ୍ଜୋଗ ଘଟାଇଥାଏ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀଭୂତ ବିଷୟଗୁଡିକ ସର୍ବାପେକ୍ଷା ପରିସ୍ପୁଟ ଭାବରେ ବାଳକମାନଙ୍କର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଏ - ସେ ସମସ୍ତ ପ୍ରତି ଚିତ୍ତାକର୍ଷଣ ଓ ମନଃସଞ୍ଜୋଗ ମଧ୍ୟ ସର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ସୁତରାଂ ବିଷୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କରି ଯେଉଁ ଜ୍ଞାନ ଗ୍ରହଣ, ତାହା ହିଁ ଜ୍ଞାନଲାଭର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଉପାୟ । 

ଏହି ଉପାୟରେ ଯେତିକି ଜ୍ଞାନଲାଭ ହୁଏ, ବିଷୟଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ସେହି ଜ୍ଞାନର ତୁଳନା ଅନ୍ୟ ଜ୍ଞାନ ସଙ୍ଗରେ ହୋଇ ନ ପାରେ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତି ମାନସିକ ଉନ୍ନତି ଲାଭ କରିବାକୁ ହେଲେ ଏଭଳି ଅନେକ ବିଷୟର ଜ୍ଞାନଲାଭ ପ୍ରୟୋଜନ, ଯାହା କେତେବେଳେ ସୁଦ୍ଧା କୌଣସି ବାଳକର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସୀମା ମଧ୍ୟକୁ ଆସିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ।

ଏହି ସମସ୍ତ ଅପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଷୟ ଯେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କରିଅଛନ୍ତି, ଏଭଳି କୌଣସି ବିଚକ୍ଷଣ ବ୍ୟକ୍ତି ମୁଖରେ ଯେବେ ସେହି ସମସ୍ତ ବାଳକମାନଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀଭୂତ ବିଷୟସମୂହ ସହିତ ତୁଳନା କରି ପରିସ୍ପୁଟ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିପାରନ୍ତି, ତାହାହେଲେ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଷୟ ଭଳି ତାହା ବାଳକଗଣଙ୍କ କଳ୍ପନା-ନେତ୍ର ସମ୍ମୁଖରେ ପ୍ରତିଭାତ ହୋଇଥାଏ, ସୁତରାଂ ଏହିଭଳି “ଶୁଣି ଶିଖିବା” ରୂପ ଉପାୟକୁ ଶିକ୍ଷାର ମଧ୍ୟମ ଉପାୟ ବୋଲାଯିବ । 

କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞାତବ୍ୟ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କରିଥିବେ, ଏଭଳି ଶିକ୍ଷକ କେଉଁଠାରୁ ମିଳିବେ ? କୌଣସି ମାନବ ପକ୍ଷରେ ତାହା ସମ୍ଭବପର ନୁହେ ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ଶଶିଭୂଷଣ ରାୟଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ 'ଶିକ୍ଷା' ଶୀର୍ଷକର ବହିଟିର କିୟଦଂଶ । ପୁସ୍ତକଟିର ଆମେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣଟି ୧୯୫୩ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରକାଶକ ହେଲେ କଟକସ୍ଥ ଗୋପବନ୍ଧୁ ସାହିତ୍ୟ ମନ୍ଦିର ।