ଭାରତର ନାମକରଣ ଓ ଅତୀତକୁ ଜାଣିବାର ମାଧ୍ୟମ

ଅନୁବାଦ - କାମିଲେଶ୍ୱରୀ ପଟ୍ଟନାୟକ

ସିନ୍ଧୁ ସଭ୍ୟତାର ଲୋଥାଲର ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ସ୍ଥଳୀ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ସାଧାରଣତଃ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଦୁଇଟି ନାମ ଅଛି । ସେଗୁଡିକ ହେଲା ‘ଇଣ୍ଡିଆ’ ଓ ‘ଭାରତ’ । ‘ଇଣ୍ଡିଆ’ ଶଦ୍ଦଟି ଇଣ୍ଡସ୍ ନଦୀ ଯାହାକୁ କି ସଂସ୍କୃତରେ ସିନ୍ଧୁ ନଦୀ କୁହାଯାଏ, ସେହୀ ନାମରୁ ଅପଭ୍ରଂଶ ହୋଇ ଆସିଛି । ଅଢ଼େଇ ହଜାର ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଗ୍ରୀକ୍ ଓ ଇରାନୀ ଲୋକମାନେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରୁ ଆସୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଇଣ୍ଡସ୍ ବା ସିନ୍ଧୁ ନଦୀ ସହିତ ଭଲ ଭାବରେ ପରିଚିତ ଥିଲେ ଓ ସିନ୍ଧୁ ନଦୀକୁ ‘ହିନ୍‌ଣ୍ଡୋସ୍’ ବା ‘ଇଣ୍ଡୋସ୍’ କହୁଥିଲେ । ତେଣୁ ଇଣ୍ଡସ୍ ନଦୀର ପୂର୍ବରେ ଥିବା ପ୍ରାନ୍ତକୁ ସେମାନେ ‘ଇଣ୍ଡିଆ’ ବୋଲି କହିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।

୩୫୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବର ଋଗ୍‌ବେଦ ଅନୁସାରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ବାସ କରୁଥିବା ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକଙ୍କୁ ଭାରତ କୁହାଯାଉଥିଲା, ପରେ ଏହା ଆମ ଦେଶର ନାମ ଭାବରେ ନାମିତ ହେଲା ।

ଅତୀତକୁ ଜାଣିବା ପାଇଁ ମାଧ୍ୟମ

ଅତୀତରେ ଇତିହାସକୁ ଜାଣିବା ପାଇଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମ ପାଖରେ ଅନେକ ମାଧ୍ୟମ ଅଛି । ସେଥିରୁ ଗୋଟିଏ ହେଲା ବହୁ ପୂରାତନ କାଳରେ ଲେଖାଯାଇଥିବା ପୁସ୍ତକ ବା ବହି । ପ୍ରଥମେ ଲେଖାଯାଇଥିବା ବହିସବୁକୁ ପାଣ୍ଡୁଲିପି କୁହାଯାଏ କାରଣ ସେ ସବୁ ହାତରେ ଲେଖା ଯାଉଥିଲା । ସାଧାରଣତଃ ପାଣ୍ଡୁଲିପି ଗୁଡିକ ତାଳପତ୍ରରେ କିମ୍ୱା ହିମାଳୟରେ ମିଳୁଥିବା ଭୁର୍ଜ ବୃକ୍ଷର ବକ୍କଳରେ ଲେଖା ଯାଉଥିଲା । ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ପୁରାତନ ଅନେକ ପାଣ୍ଡୁଲିପି ସବୁ କୀଟ ଏବଂ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଦ୍ୱାରା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ କିଛିଟା ପାଣ୍ଡିଲିପିକୁ ପୁରରୁଦ୍ଧାର କରାଯାଇ ପାରିଛି ଓ ସେ ସବୁକୁ ମନ୍ଦିର, ମଠ ଓ ସଙ୍ଗ୍ରହାଳୟ ମାନଙ୍କରେ ସଙ୍ଗୃହିତ କରି ରଖାଯାଇଛି । ସେହି ସବୁ ପାଣ୍ଡୁଲିପିଗୁଡିକରୁ ସେହି ସମୟରେ ଲୋକଙ୍କ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସ, ଚାଲିଚଳନ ଓ ସେ ସମୟର ରାଜା ଓ ସେମାନଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ, ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା, ବିଜ୍ଞାନ, ଔଷଧ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ଅନେକ ତଥ୍ୟ ସବୁ ମିଳିପାରୁଛି । ଏହା ଛଡ଼ା ଅନେକ ମହାଗ୍ରନ୍ଥ, କବିତା, ନାଟକ ଇତ୍ୟାଦିର ମଧ୍ୟ ପାଣ୍ଡୁଲିପି ସବୁ ମିଳିଛି । କିଛି ପାଣ୍ଡୁଲିପି ସଂସ୍କୃତରେ ଏବଂ କିଛି ସେ ସମୟରେ ସାଧାରଣ ଲୋକେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାରେ ଏବଂ କିଛି ତାମିଲଳ ଭାଷାରେ ମିଳିଛି ।

ଦ୍ୱିତୀୟରେ ଆମେ ପୂରାତନ ଶିଳାଲେଖମାନଙ୍କରୁ ମଧ୍ୟ ସେ ଯୁଗ ବିଷୟରେ ଆମେ ଅନେକ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ପାଉଛୁ । ଶିଳାଲିପି ବା ଶିଳାଲେଖ ଗୁଡିକ ପାଣ୍ଡୁଲିପିଠାରୁ କଠିନ ପୃଷ୍ଠରେ ଲେଖାଯାଇଛି । ସେହି କଠିନ ପୃଷ୍ଠ ଗୁଡିକ ହେଲା ପଥର ଏବଂ ଧାତୁ ।

ସେ ସମୟରେ ଶାସକମାନେ ତାଙ୍କ ଆଦେଶ ବା ନିୟମ ସବୁ ଶିଳାଲେଖ ଆକାରରେ ଏପରି ସ୍ଥାନରେ ଖୋଦେଇ କରୁଥିଲେ, ଯାହା କି ସମସ୍ତଙ୍କ ନଜରରେ ପଡ଼ି ପାରିବ ଓ ସମସ୍ତେ ତାହାକୁ ମାନି ଚଳିବେ ମଧ୍ୟ । ଆହୁରି ଏପରି ଶିଳାଲେଖ ମଧ୍ୟ ମିଳିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ସମୟରେ ରାଜା ବା ରାଣୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଘଟିଥିବା ଅନେକ ଘଟଣା ଖୋଦେଇ ହୋଇଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଅନେକ ଯୁଦ୍ଧର ବିବରଣୀ ।

ତୁମେ ଚିନ୍ତା କରିପାରିବ କି, କଠିନ ପୃଷ୍ଠରେ ଖୋଦେଇ କରି ଲେଖିବାରେ କେତେ ସୁବିଧା ଓ କେତେ ଅସୁବିଧା । ଆହୁରି ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଜିନିଷ ସବୁ ମଧ୍ୟ ଆବିଷ୍କାର ହୋଇଛି, ଯାହା ସେହି ସମୟରେ ତିଆରି ହୋଇ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା । ଯେଉଁମାନେ ଏହି ସବୁ ଆବିଷ୍କାର କରି ତାହା ବିଷୟରେ ଅନୁଧ୍ୟାନ ସହ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ କୁହାଯାଏ । ସେମାନେ ଇଟା ଓ ପଥରର ପୁରୁଣା ଭଗ୍ନାବଶେଷ, ଚିତ୍ରପଟ, ମୂର୍ତ୍ତି ଇତ୍ୟାଦିର ଅନୁଶୀଳନ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ, ସେ ସମୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଅନେକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର, ଅଳଙ୍କାର, ହାଣ୍ଡି, ପାତ୍ର ଓ ମୁଦ୍ରା ସବୁକୁ ମଧ୍ୟ ଆବିଷ୍କାର କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିଦ୍‌ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମାଟିରୁ ଖନନ ଦ୍ୱାରା ବାହାରିଥିବା ଜିନିଷ ସବୁ ହାଡ଼, ପଥର, ପୋଡ଼ାମାଟି ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଧାତୁରେ ତିଆରି ଓ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନଷ୍ଟ ନ ହୋଇ ରହିଛି ।

ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିତ୍

ସେହି ସମୟର ଲୋକେ କ'ଣ ଖାଉଥିଲେ, କ'ଣ ପିନ୍ଧୁଥିଲେ ଇତ୍ୟାଦି ଜାଣିବା ପାଇଁ, ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିତ୍‌ମାନେ ଅନେକ ପଶୁ, ପକ୍ଷୀ ଓ ମାଛ ମାନଙ୍କର ହାଡ଼କୁ ମଧ୍ୟ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରୁଛନ୍ତି । ଉଦ୍ଭିଦ ଆଦିର ଅବଶେଷ ମିଳିବା ବହୁତ କଷ୍ଟ । ତଥାପି କାଠ, ମଞ୍ଜି, ବିହନ ଇତ୍ୟାଦି ପୋଡ଼ି ଯିବା ଦ୍ୱାରା, ତାହାର ଅବଶେଷ କୋଇଲା ବା ଅଙ୍ଗାର ଆକାରରେ ମିଳେ ।

ତୁମେ ଜାଣିଛ କି, ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତବିତ୍‌ମାନେ ଅନେକ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୁଗାପଟାର ଅବଶେଷ ମଧ୍ୟ ପାଇଛନ୍ତି । ଯେଉଁମାନେ ପୁରୁଣା ସମୟ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ‘ଇତିହାସକାର’ ବା ‘ଐତିହାସିକ’ କୁହାଯାଏ । ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ପାଣ୍ଡୁଲିପି, ଶିଳାଲେଖ, ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ଆଦି ହେଉଛି ଇତିହାସର ଉଦ୍‌ଗମ ବା ଉତ୍ସ । ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ଇତିହାସ ପଢ଼ିବା ଆନନ୍ଦଦାୟକ ହୋଇ ପାରିବ, ଯଦି ତାହାର ଉତ୍ସ ବା ଉଦ୍‌ଗମ ବିଷୟକୁ ଜାଣି ହେବ, ତଥା ତାହାର ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରାଯିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇ ପାରିବ । ତେଣୁ ପ୍ରକୃତରେ ଇତିହାସକାରମାନେ ହେଲେ ଜଣେ ଜଣେ ‘ଗୁଇନ୍ଦା’, କାରଣ ସେମାନେ ଇତିହାସର ଉଦ୍‌ଗମକୁ ନିଜର ଅନ୍ୱେଷଣ ଦ୍ୱାରା ଜାଣି ଆମର ଅତୀତ ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇ ପାରୁଛନ୍ତି ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ଏନ.ସି.ଇ.ଆର୍.ଟି. ଛାପିଥିବା ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଇତିହାସ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକର ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟାୟର ସମ୍ପାଦିତ ଓ ଅନୁଦିତ ଅଂଶ ।