ଗିଜୁଭାଇ ବଧେକା: ଜୀବନ ଓ ଦର୍ଶନ

ସମ୍ପାଦନା - ନିଖିଳ ମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ

୧୮୫୫ ମସିହାର କାଥିଆୱାଡ଼ର ରାଜ୍ୟର ମାନଚିତ୍ର (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ଶିଶୁମାନଙ୍କ ଭିତରେ ରହିଥିବା ମହାନ ଆତ୍ମାଟିକୁ ମୁଁ ସବୁବେଳେ ଦେଖୁଛି। ସେମାନଙ୍କର ନ୍ୟାଯ୍ୟ ଅଧିକାର ପାଇବା ଦିଗରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ଏହା ମତେ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଏ।  - ଗିଜୁଭାଇ

“ପିଲାଙ୍କ ଗାନ୍ଧିଜୀ”, “ନିଶବାଲୀ ମା” ଇତ୍ୟାଦି ନାଁ ପାଇଥିଲେ ଗିଜୁଭାଇ (ଶ୍ରୀ ଗିରିଜାଶଙ୍କର ଭଗବାନ ଜୀ ବଧେକା, ଗୁଜୁରାଟ, ୧୮୮୫-୧୯୩୯) । ସେ ଜଣେ ଓକିଲ ଥିଲେ ଏବଂ କିଛି ଦିନ ପାଇଁ ଓକିଲାତି ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ମନ ଓ ପ୍ରାଣ ଥିଲା ପିଲାମାନଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ । ତେଣୁ ସେ ଓକିଲାତି ଛାଡ଼ି ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ପରଖ କରିବାରେ ଓ ଲେଖିବାରେ ଲାଗିଲେ । ପିଲାଙ୍କୁ ନୂଆ ଢାଞ୍ଚାରେ ପଢାଇବା ପାଇଁ ସେ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନମାନ ଖୋଲିଥିଲେ । ସେ ଛଅ ଶହରୁ ବେଶୀ ଶିକ୍ଷକ ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ତାଲିମ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ୨୨୩ ଖଣ୍ଡ ବହି ଲେଖିଥିଲେ । ତାହା ଭିତରେ ଥିଲା ପିଲାଙ୍କ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଗପ ଓ ସାଧାରଣ ଜ୍ଞାନ ଭରା ବହି । ଏହା ଛଡ଼ା ମା' ବାପା ଓ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଅନେକ ଉପାଦେୟ ବହି ମଧ୍ୟ ଲେଖିଥିଲେ ।

୧୮୮୫ ମସିହା ନଭେମ୍ୱର ୧୫ ତାରିଖ ଦିନ ଗୁଜୁରାଟର ସୌରାଷ୍ଟ୍ର ଅଞ୍ଚଳରେ ଗିଜୁଭାଇ (ଗିରିଜାଶଙ୍କର ଭଗବାନ୍ ଜୀ ବଧେକା) ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ । ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ସ୍କୁଲ ଗଲେ। ସେତେବେଳେ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଭୟ ପ୍ରଦର୍ଶନର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳ ଥିଲା । ପିଲାଦିନର ସେହି ପରିବେଶ ତାଙ୍କ ମନରେ ଗଭୀର ଛାପ ପକାଇଥିଲା ।

ପିଲାଦିନ

ପାଠପଢ଼ାରେ ଗିଜୁଭାଇ ଖୁବ୍ ଆଗୁଆ ଥିଲେ । ସାହସୀ, ଆଗ୍ରହୀ ତଥା ଦୃଢ଼ ମନୋଭାବ ଥିଲା ତାଙ୍କର ସ୍ୱଭାବ । ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଶେଷ କରି ଗିଜୁଭାଇ ତାଙ୍କ ମାମୁଘରକୁ ଗଲେ ଓ ସେଠାରେ ରହି ଆଗକୁ ପଢ଼ିଲେ । କବିତା ପଢ଼ିବାକୁ ସେ ବହୁତ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ଏହି ଭଳି ଭାବରେ ସେ ମାଟ୍ରିକ ପାଠ ଶେଷ କଲେ ।

କଲେଜରେ ପଢ଼ିଲା ବେଳେ ତାଙ୍କର ବାହାଘର ହୋଇଥିଲା । ଦୁଇ-ଚାରି ବର୍ଷର ବୈବାହିକ ଜୀବନ ପରେ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ହରିବେନ୍‌ଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଥିଲା । କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ସେ ଜଡିବେନ୍‌ଙ୍କୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ଏହାର କିଛି ଦିନ ପରେ ତାଙ୍କର ମା'ଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଓ ସେହି ବୟସରୁ ତାଙ୍କୁ ଘରର ବିଭିନ୍ନ ଦାୟିତ୍ୱ ସମ୍ଭାଳିବାକୁ ହୋଇଥିଲା । ବମ୍ୱେରେ ତାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଚାକିରି ମିଳିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସେହି ଚାକିରିରେ ତାଙ୍କର ମନ ଲାଗିଲା ନାହିଁ । କିଛି ନୂଆ କାମ ଆଶାରେ ସେ ଆଫ୍ରିକା ଚାଲିଗଲେ । ଆଫ୍ରିକାରେ ସାଢ଼େ ତିନି ବର୍ଷର ରହଣି ତାଙ୍କ ଜୀବନରେ ଖୁବ୍ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ନିଜସ୍ୱ ବିଚାରଧାରା ନିର୍ଭୟତା, ସହନଶୀଳତା, ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭଲ ପାଇବା ଆଦି  ଗୁଣ ତାଙ୍କର ସେହିଠାରେ ହିଁ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା ।

ଓକିଲାତି ଆରମ୍ଭ

ଭାରତରୁ ଫେରି ସେ ଓକିଲାତି କରିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ । ଏହା ବେଶ୍ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସେ ଥରେ ଯାହା କରିବାକୁ ସ୍ଥିର କରୁଥିଲେ ତାହା ନିଶ୍ଚୟ କରୁଥିଲେ । ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ କୌଣସି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ଓ ତାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଭଳି ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ଗିଜୁଭାଇଙ୍କର ଥିଲା । ସେ ବମ୍ୱରେ ରହି ଖୁବ୍ କଷ୍ଟରେ ତାଙ୍କର ପଢା ଶେଷ କଲେ । ଏହି ସମୟରେ ରବିଶଙ୍କର ରାୱଲ, ମହାଦେବ ଭାଇ ଦେଶାଇ, ରାମନାରାୟଣ ବିଶ୍ୱନାଥ ପାଠକଙ୍କ ଭଳି ମହାନ ଚିତ୍ରକର, କବି ଆଦି ତାଙ୍କର ସାଙ୍ଗ ହୋଇଥିଲେ । ଏମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବ ଗିଜୁଭାଇଙ୍କ ଉପରେ ପଡୁଥିଲା ।

ଆଉ ଗୋଟିଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମଧ୍ୟ ଏହି ସମୟ ବେଶ୍ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ପଚିଶ ବର୍ଷର ଯୁବକ ଗିଜୁଭାଇ ନିଜ ସମବୟସ୍କ ସାଥିମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନର ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ବାଲ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକ ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରଧ୍ୱନି, 'ସ୍ୱାଧୀନତା ଆମର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର', ଦେଶରେ ଦେଇ ସାରିଥାନ୍ତି। ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଗିଜୁଭାଇଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ସେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଦେଶ ପାଇଁ ସେ କ'ଣ କରିପାରିବେ ।

ଏହା ସହିତ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ମଧ୍ୟ ସେ ସାମିଲ ଥିଲେ । ସମୟ କ୍ରମେ ଗିଜୁଭାଇ ବମ୍ୱେ ହାଇକୋର୍ଟରେ ଓକିଲ ଭାବରେ କାମ କଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସେ କିଛି ଓକିଲ ସାଙ୍ଗଙ୍କ ସହ ମିଶି ଓକିଲାତି ଶିଖାଇବା ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଦଳ ଗଢ଼଼ିଥିଲେ । ଚାରି ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷର ଓକିଲାତି ଜୀବନ ତାଙ୍କର ଖୁବ୍ ମୂଲ୍ୟବାନ ଥିଲା । ସେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ, ମଣିଷ ଯେ କୌଣସି କାମ କରୁ, ସେହି କାମ ବିଷୟରେ ତା'ର ଯଥେଷ୍ଟ ଜ୍ଞାନ ରହିଥିବା ଦରକାର । ବୋଧହୁଏ ସେଥିପାଇଁ ସେ ଓକିଲାତି ଶିଖାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଚିନ୍ତା କରିଥିଲେ ।

ଓକିଲାତି ତାଙ୍କର ଭଲ ଚାଲିଥିଲା । ପଇସା ବି ଭଲ ମିଳୁଥିଲା । ଜୀବନରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଲୋକଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ ତଥା ଆନନ୍ଦ ବି ମିଳିବାରେ ଲାଗିଲା । ଘର ପ୍ରତି ଉଦାସୀନ ଥିବା ଗିଜୁଭାଇ କିନ୍ତୁ ଓକିଲାତିରେ ବେଶ୍ ଆଗ୍ରହୀ ଥିଲେ । ଯେଉଁ କେଶ୍ ସେ ହାତକୁ ନେଉଥିଲେ ସେଥିପାଇଁ ସେ ବହୁତ ପରିଶ୍ରମ କରୁଥିଲେ ।... କ୍ରମଶଃ

(ଏହି ଲେଖାଟି 'ଗିଜୁଭାଇ ଶିକ୍ଷା ନିଧି' ବହିରୁ ଆନୀତ । ଏହି ପୁସ୍ତକଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଜାଗମରା ଠାରେ ସ୍ଥିତ 'ସୃଜନିକା' ସଂସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ୨୦୦୫ ମସିହାର ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଛପାଯାଇଥିଲା । ବହିଟିର ସମ୍ପାଦକ ହେଲେ ନିଖିଳ ମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ । ବହିଟିର ଓଡିଆ ଉପସ୍ଥାପନା କରିଛନ୍ତି ପୁଷ୍ପଶ୍ରୀ ପଟ୍ଟନାୟକ, ମମତା ସେନାପତି ତଥା ପଦ୍ମଜା ନନ୍ଦିନୀ ସାହୁ । ବହିଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବିହାର ସ୍ଥିତ ଶୋଭନ ସଂସ୍ଥା ଛପାଇଥିଲେ । ବହିଟିର ଏହି ସଂସ୍କରଣଟିର ଦାମ ଥିଲା ଷାଠିଏ ଟଙ୍କା ।)