ଶିକ୍ଷା ସମସ୍ୟା

ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାଶ

କର୍ଣ୍ଣାଟକର ଶ୍ରୀରଙ୍ଗପାଟଣାଠାରେ ସ୍ଥିତ ଜାମିଆ ମସଜିଦ ସଂଲଗ୍ନ ମଦରସାର ଚିତ୍ର
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

କେତେକ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ-  ଅବଶ୍ୟ ବଡ଼ ଦେଖି ଦିନ ନୁହେଁ- ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗୀୟ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍କୁଲ ସ୍ଥାପନ କରିବା ବିଷୟରେ ଉତ୍ସାହ ଦେଉଥିଲେ । ଲୋକଙ୍କ ଆଡ଼ୁ ଟିକିଏ ଆଗ୍ରହ ଦେଖିଲେ ସାହାଯ୍ୟ ଦେବାକୁ କୁଣ୍ଠିତ ହେଉନଥିଲେ । ଏବେ କିନ୍ତୁ ଗତି ବଦଳିଛି । ଲୋକେ କେହି କେହି ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାର ତ୍ୟାଗସ୍ୱକୀର କରୁଅଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ କର୍ତ୍ତୁପକ୍ଷଙ୍କ ଗତିବିଧିରୁ ଜଣାଯାଉଛି ସେମାନେ ଯେପରି ସେ ସବୁର ପକ୍ଷପାତୀ ନୁହନ୍ତି । ନିୟମ କଟକଣାର ସୀମା ନାହିଁ ଅମୁକ ଚାହି ସମୁକ ଚାହି ଏଡ଼େ ଘର ଦରକାର ସେଡେ ଜଳାକବାଟି ଦରକାର ସେ ଛାପାଖାନାର ଖାତା ନ ହେଲେ ପିଲାଙ୍କ ହାତଲେଖା ଠିକ ହେବ ନାହିଁ ଏ କମ୍ପାନୀର ବହି ନ ହେଲେ ପାଠ ପିଲାଙ୍କ ମନେ ରହିବ ନାହିଁ । ଦେଶ-କାଳ-ପାତ୍ର ବିଚାର ନାହିଁ । ଗରିବ ଦେଶ ଗରିବପିଲା ମାସରେ କୌଣସି ବାବଦରେ ଦୁଇ ଅଣା ଅଧିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ପଡ଼ିଗଲେ କାହାରି କାହାରି ନାମ କଟିଯିବାର ଉପକ୍ରମ ହୁଏ । ଅନେକଠାରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କର ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ପୂର୍ବ ସଂସ୍କାର ତୁଟି ନାହିଁ । ଆଧୁନିକ ସ୍କୁଲ ପଢ଼ା ପ୍ରତି ଆସ୍ଥା ବିଶ୍ୱାସ ଜନ୍ମି ନାହିଁ । ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ଏଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଲେ ଏ ଦେଶରେ ପଢ଼ାଶୁଣାର ବାଟ ମରିଯିବ । ବୋଲିବା ବାହୁଲ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ଆନ୍ତରିକ ସଦଭିପ୍ରାୟ ସତ୍ତ୍ୱେ ଅବସ୍ଥା ଉପଯୋଗୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଉ ନ ଥିବାରୁ ଅନେକଙ୍କ ମନରେ ନାନା ଆଶଙ୍କା ଜନ୍ମିଅଛି । ଦରିଦ୍ରତା କେବେ ଏ ଦେଶରେ ଜ୍ଞାନଲାଭର ଅନ୍ତରାୟ ନ ଥିଲା । ଅନେକ ଶିକ୍ଷକ କିଛି ମାତ୍ର ପାରିଶ୍ରମିକ ନ ଦେଇ ଅକାତରରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ୟାଦାନ କରୁଥିଲେ । ରାଜା ଜମିଦାରମାନେ ଆହାର ବସ୍ତ୍ର ଯୋଗାଇ ବିନା ବେତନରେ ଶତଶତ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀଙ୍କର ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରି ଦେଉଥିଲେ । ଏବେ କେହି କୌଣସି ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସ୍ୱଳ୍ପ ବେତନରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ତଦ୍ୱାରା କାଳେ ଶିକ୍ଷାର ମହତ୍ୱ ହାନି ହେବ, ବୋଧହୁଏ ଏହି ଆଶଙ୍କାରେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱଳ୍ପ ବେତନ ସମ୍ୱନ୍ଧେ ଆପତ୍ତି ହୋଇଥାଏ । କେହି ଦାତବ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ କଲେ ସୁଦ୍ଧା ତହିଁରେ କିଛି ହେଲେ ବେତନ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ପାଠର କିଛି ଗୋଟିଏ ମୂଲ୍ୟ ନ ରହିଲେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀମାନଙ୍କର ତହିଁରେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଆଦର ହେବ କାହୁଁ ? କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟା ଯେ ଅମୂଲ୍ୟ ଧନ କ୍ରମେ ଏ ଦେଶବାସୀଙ୍କ ମନରୁ ଏ ଭାବ ତୁଟିଯିବାକୁ ବସିଲା । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଅର୍ଥନୀତି ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରି ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ପ୍ରକୃତିରେ ଅଲଙ୍ଘିତ ଭାବେ କେତେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟାଉଛି । କାହାରି ଧନ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ଜ୍ଞାନରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେବ, ଏହା ଭାବିଲେ ପ୍ରାଣରେ କି କଷ୍ଟ ନହୁଏ ? ଚନ୍ଦ୍ର, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଅଗ୍ନି ସମସ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ଆଲୋକ ଦେଉଅଛନ୍ତି । ସମ୍ରାଟ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦରିଦ୍ର ସମାନ ଭାବରେ ବାହାରର ଆଲୋକ ପାଉଅଛନ୍ତି । ଜଡ଼ଜଗତ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଦାରୁଣ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ମାନବସମାଜ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ନିର୍ଦ୍ଦୟ । ଅନ୍ତରର ଆଲୋକ ପାଇବା ଲାଗି ତାଙ୍କର ଅଧିକାର ନାହିଁ କାହିଁକି ? ଜ୍ଞାନ ତ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷର ସମ୍ପତ୍ତି ନୁହେଁ । ପୃଥିବୀରେ ମହାପୁରୁଷମାନେ ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ନୂତନ ଜ୍ଞାନ ଆବିଷ୍କାର କରିଅଛନ୍ତି, କୌଣସି ତତ୍ତ୍ୱ ଲାଭ କରିଅଛନ୍ତି, ଜଗତକୁ ଜଣାଇବା ଲାଗି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଅଛନ୍ତି, ଦ୍ୱାରେ ଦ୍ୱାରେ ବୁଲି ଆଚଣ୍ଡାଳ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ତାହା ଦାନ କରିବା ଲାଗି ପ୍ରୟାସୀ ହୋଇଅଛନ୍ତି, ତୃଷାତୁରକୁ ଜଳ ନ ଦେବା ଯଦି ନିଷ୍ଠୁରତା ହୁଏ, ଅନ୍ୟାୟ ହୁଏ, ଜ୍ଞାନ-ପିପାସୁ ପ୍ରାଣକୁ ଅଜ୍ଞାନରେ ରଖିବା ତହୁଁ ବଳି ପାପ ନୁହେଁ କି ? ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ସମ୍ୱନ୍ଧେ ଭାରତୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଜ୍ଞାନ କବି କାଳିଦାସ ରଘୁଙ୍କ ଚରିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଇଅଛନ୍ତି ।

“ପ୍ରଜାନାଂ ବିନୟାଧାନାତ୍ ରକ୍ଷଣାତ୍ ଭରଣାଦପି

ସ ପିତା ପିତରସ୍ତାଷାଂ କେବଳଂ ଜନ୍ମ ହେତବଃ ।“

ଏପରି ନ ହୋଇଥିଲେ କି କୌଚ୍ଛ ଗୁରୁଦକ୍ଷିଣା ଲାଗି ରଘୁଙ୍କ ଦ୍ୱାରସ୍ଥ ହୋଇଥାଆନ୍ତେ ? ଜାଣୁଛନ୍ତି ଯଜ୍ଞରେ ରଘୁ ସର୍ବସ୍ୱାନ୍ତ ପାନ ଆହାର ଲାଗି ପାତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରଜାର ଶିକ୍ଷା ଲାଗି ରାଜା ଦାୟୀ, ଏ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଜ୍ଞାନ ହୃଦୟରେ ଜାଗ୍ରତ ରହିଛି । ଶିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଦରିଦ୍ର ପ୍ରଜାର ଯାଚଜ୍ଞା ଉପେକ୍ଷା କରିପାରୁଛନ୍ତି କାହିଁ ? ଏ ବୃଥା ବାକ୍ୟ କଳ୍ପନା ନୁହେଁ । ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ଭାରତର ପ୍ରକୃତି ପରୀକ୍ଷା କରି ଦେଖିଲେ ଏ ଭାବର ଚିହ୍ନ ମିଳିବ । ଆହା, ଆଜି କେତେ ଛାତ୍ର ଶିକ୍ଷା ପାଇବା ଲାଗି ହାହାକାର କରୁଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ବେତନ ଦେବାକୁ ବଳ ନାହିଁ ବହି କିଣିବାକୁ ଅର୍ଥ ନାହିଁ, ଗ୍ରାସାଚ୍ଛାଦନରୁ ସଂସ୍ଥାନ ନାହିଁ । ଏହାଛଡା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଔପସର୍ଗିକ ବ୍ୟୟ ତ କମ୍ ନୁହେଁ । ଦରିଦ୍ରତା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦିନାକେତେ ସେମାନେ ଲଢ଼ାଇ କରୁଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ କେତେ ଦିନ। ଅବଶେଷରେ ଥକି ପଡ଼ି ନିଃଶସ୍ତ୍ର ହୋଇ ରହୁଛନ୍ତି । ଏ ଶ୍ରେଣୀର ଭଗ୍ନହୃଦୟ ମର୍ମାହତ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଦେଖିଲେ ଆଖିରେ ଲୁହ ଆସେ । ଏମାନେ କି ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଜା ନୁହନ୍ତି ? ଜ୍ଞାନ ଲାଭ ମାନବର ଅଧିକାର । ଦାରିଦ୍ରତା ହେତୁ ଏମାନେ ସେହି ସହଜ ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେବାରୁ ରାଜ୍ୟର ଯେ କେତେ ଶକ୍ତି ଅପଚିତ ହେଉଅଛି, ତାହାର କେହି ଇୟତ୍ତା କରିପାରିବେ କି ? ଶିକ୍ଷା ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ପକ୍ଷେ ଯେତେ ସୁଲଭ ହୋଇପାରେ ତେତେ ମଙ୍ଗଳ-ବ୍ୟକ୍ତବିଶେଷର ମଙ୍ଗଳ, ରାଜ୍ୟର ମଙ୍ଗଳ, ମାନବସମାଜରେ ମଙ୍ଗଳ ।

(ସତ୍ୟବାଦୀ ୨ୟ ଖଣ୍ଡ ୩ୟ ସଂଖ୍ୟା, ୧୯୧୬)