ମହାଦେଶ

ଅନୁବାଦ - ବିଶ୍ୱଜିତ ଆପଟ

ବିନା ମହାସାଗରରେ ମହାଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଚିତ୍ର
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ପୃଥିବୀରେ ସାତୋଟି ମହାଦେଶ ଅଛି । ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଜଳଭାଗ ଦ୍ୱାରା ଏଗୁଡିକ ପରସ୍ପରଠାରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି । ଏହି ମହାଦେଶଗୁଡିକ ହେଲେ, ଏସିଆ, ଇଉରୋପ, ଆଫ୍ରିକା, ଉତ୍ତର ଆମେରିକା, ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଓ ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା । ପୃଥିବୀ ମାନଚିତ୍ରକୁ ଦେଖ (ଚିତ୍ର କ୍ରମାଙ୍କ ୫.୧) ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ଯେ ପୃଥିବୀର ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥଳଭାଗ ଉତ୍ତର ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ରହିଛି ।

ଏସିଆ ହେଉଛି ବୃହତ୍ତମ ମହାଦେଶ । ଏହା ଆକାରରେ ପୃଥିବୀର ସମୁଦାୟ ସ୍ଥଳଭାଗର ପ୍ରାୟ ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ଭାଗ । ଏହି ମହାଦେଶଟି ପୂର୍ବ ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ରହିଛି । ଏହି ମହାଦେଶ ଦେଇ କର୍କଟକ୍ରାନ୍ତି ଯାଇଛି । ଏସିଆର ପଶ୍ଚିମରେ ଥିବା ୟୁରାଲ ପର୍ବତ ଏହାକୁ ଇଉରୋପଠାରୁ ଅଲଗା କରି ରଖିଛି (ଚିତ୍ର କ୍ରମାଙ୍କ ୫.୧) । ଇଉରୋପ ଓ ଏସିଆକୁ ମିଶାଇ ସମୁଦାୟ ଭୂଭାଗଟିକୁ ଇଉରେସିଆ (ଇଉରୋପ + ଏସିଆ) କୁହାଯାଏ ।

ଇଉରୋପ ଏସିଆଠାରୁ ବହୁତ ଛୋଟ । ଏହା ଏସିଆର ପଶ୍ଚିମରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଦେଇ ସୁମେରୁ ବୃତ୍ତ ଯାଇଅଛି । ଏହାର ତିନି ପାଖକୁ ଜଳଭାଗ ଘେରି ରହିଛି । ପୃଥିବୀ ମାନଚିତ୍ର ଦେଖି ଏହାର ଅବସ୍ଥିତି ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।

ଆଫ୍ରିକା ହେଉଛି ଏସିଆ ପରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ମହାଦେଶ । ବିଷୁବବୃତ୍ତ ବା ୦° ଅକ୍ଷାଂଶ ପ୍ରାୟ ଏହାର ମଧ୍ୟଭାଗ ଦେଇ ଯାଇଛି । ଆଫ୍ରିକା ମହାଦ୍ଶର ଏକ ବଡ ଭାଗ ଉତ୍ତର ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ରହିଛି । ମାନଚିତ୍ରକୁ ଦେଖ (ଚିତ୍ର କ୍ରମାଙ୍କ ୫.୧) ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ଯେ ଆଫ୍ରିକା ହେଉଛି ଏକ ମାତ୍ର ମହାଦେଶ ଯାହା ମଧ୍ୟ ଦେଇ କର୍କଟକ୍ରାନ୍ତି, ବିଷୁବବୃତ୍ତ ଓ ମକରକ୍ରାନ୍ତି – ତିନୋଟି ଯାକ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷାଂଶ ଯାଇଛି ।

ପୃଥିବୀର ସର୍ବବୃହତ ଉଷ୍ଣ ମରୁଭୂମି- ସାହାରା ମରୁଭୂମି ଆଫ୍ରିକାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ମହାଦେଶଟି ସବୁ ଦିଗରୁ ମହାସାଗର ଓ ସମୁଦ୍ର ଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇ ରହିଛି । ମାନଚିତ୍ରକୁ ଦେଖ । ତୁମେ ସକ୍ଷ୍ୟ କରିବ ଯେ ପୃଥିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ନଦୀ – ନୀଳ ନଦୀ ଆଫ୍ରିକା ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି । ଆଫ୍ରିକାର ମାନଚିତ୍ର ଦେଖି କୁହ ଯେ, କର୍କଟକ୍ରାନ୍ତି, ବିଷୁବବୃତ୍ତ ଓ ମକରକ୍ରାନ୍ତି ଏହାର କେଉଁ ଭାଗ ଦେଇ ଯାଇଛି ।

ଉତ୍ତର ଆମେରିକା ପୃଥିବୀର ତୃତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ମହାଦେଶ ଅଟେ । ଏହା ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ସହ ଏକ ସଙ୍କୀର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥଳଭାଗ ଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ଯାହାକୁ ପାନାମା ଯୋଜକ କୁହାଯାଏ । ଏହି ମହାଦେଶଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଉତ୍ତର ଓ ପଶ୍ଚିମ ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ମହାଦେଶକୁ ତିନୋଟି ମହାସାଗର ଘେରି ରହିଛି । ତୁମେ ସେଗୁଡିକର ନାମ କହିପାରିବ କି ?

ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ଅଧିକାଂଶ ଭାଗ ଦକ୍ଷିଣ ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ରହିଛି । ଏହାର ପୂର୍ବ ଓ ପଶ୍ଚିମରେ କେଉଁ ଦୁଇଟି ମହାସାଗର ରହିଛି ? ପୃଥିବୀର ସବୁଠାରୁ ଲମ୍ବା ପର୍ବତଶ୍ରେଣୀ ଆଣ୍ଡିଜ୍ ଏହାର ଉତ୍ତରରୁ ଦକ୍ଷିଣ ଯାଏଁ ବିସ୍ତୃତ । ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାରେ ପୃଥିବୀର ବୃହତ୍ତମ ନଦୀ ଆମାଜନ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।

ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପୃଥିବୀର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ ମହାଦେଶ ଓ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଦକ୍ଷିଣ ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱ ମହାସାଗର ଓ ସାଗରଗୁଡିକ ଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ । ଏହାକୁ ଦ୍ୱୀପ ମହାଦେଶ କୁହାଯାଏ ।

ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ଏକ ବିଶାଳ ମହାଦେଶ ଅଟେ । ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଦକ୍ଷିଣ ମହାଦେଶରେ ରହିଛି । ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ପ୍ରାୟ ଏହାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବାରୁ ଏହା ସର୍ବଦା ବରଫ ଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ଥାଏ । ଏଠାରେ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ନାହିଁ । ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକାରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ଗବେଷଣାଗାର ରହିଛି । ଏଠାରେ ଭାରତର ମଧ୍ୟ ଗବେଷଣାଗାରମାନ ଅଛି । ସେଗୁଡିକର ନାମ ମୈତ୍ରୀ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଗଙ୍ଗୋତ୍ରୀ ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ଏନ.ସି.ଇ.ଆର୍.ଟି. ଛାପିଥିବା ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଗୋଳ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକର ପଞ୍ଚମ ଅଧ୍ୟାୟର ସମ୍ପାଦିତ ଓ ଅନୁଦିତ ଅଂଶ ।