ବାରିମଣ୍ଡଳ

ଅନୁବାଦ - ବିଶ୍ୱଜିତ ଆପଟ

୧୯୪୩ ମସିହାରେ ଆମେରିକୀୟ ସେନା ଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିବା ମାନଚିତ୍ର
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ପୃଥିବୀକୁ ନୀଳ ଗ୍ରହ କୁହାଯାଏ । ଭୂପୃଷ୍ଠର ଶତକଡା ୭୧ ଭାଗ ଜଳ ଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ସ୍ଥଳଭାଗ ହେଉଛି ଶତକଡା ୨୯ ଭାଗ । ବାରିମଣ୍ଡଳରେ ଜଳ ଏହାର ସମସ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ରହିଛି । ଏଥିରେ ନଦୀ, ହ୍ରଦ ଓ ସାଗରର ପ୍ରବହମାନ ଜଳ, ହିମବାହରେ ଥିବା ବରଫ, ଭୂଗର୍ଭରେ ସଞ୍ଟିତ ଜଳ ଓ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ମିଳୀତ ଅଛନ୍ତି ।

ପୃଥିବୀର ସମୁଦାୟ ଜଳରାଶିର ଶତକଡା ୯୭ ଭାଗରୁ ଅଧିକ ଜଳ ସାଗର, ମହାସାଗର ଆଦିରେ ରହିଛି । ଏହି ଜଳ ଅତି ଲବଣାକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ । ଅବଶିଷ୍ଟ ଜଳର ଏକ ବଡ ଭାଗ ବରଫ ଆକାରରେ ଓ ଭୂଗର୍ଭରେ ରହିଛି । ସମୁଦାୟ ଜଳରାଶିର ଏକ ଅତି ଛୋଟ ଭାଗ ମଧୁର ଜଳ ରୂପେ ଉପଲବ୍ଧ ଯାହା ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାରରେ ଆସେ । ଏହି କାରଣ ଯୋଗୁଁ “ନୀଳ ଗ୍ରହ” ରେ ବାସ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆମେ ଜଳର ଅଭାବ ଅନୁଭବ କରୁ । 

ମହାସାଗର

ମହାସାଗରଗୁଡିକ ବାରିମଣ୍ଡଳର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ଅଟେ । ମହାସାଗରର ଜଳ ପରସ୍ପର ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାଏ । ଏହି ଜଳରାଶି ସର୍ବଦା ଚଳନଶୀଳ । ସାମୁଦ୍ରିକ ଜଳର ତିନି ପ୍ରକାରର ଗତି ଅଛି : ଢେଉ, ଜୁଆର ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ ସ୍ରୋତ । ବଡରୁ ଛୋଟ କ୍ରମରେ ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ମହାସାଗର ହେଲେ- ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର, ଆଟଲାଣ୍ଟିକ ମହାସାଗର, ଭାରତ ମହାସାଗର ଓ ସୁମେରୁ ମହାସାଗର ।

ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର ପୃଥିବୀର ବୃହତ୍ତମ ମହାସାଗର । ଏହା ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠର ପ୍ରାୟ ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି । ମାରିଆନା ଖାତ ଯାହା କି ପୃଥିବୀର ଗଭୀରତମ ସ୍ଥାନ ଅଟେ, ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗରରେ ରହିଛି । ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର ଆକାରରେ ପ୍ରାୟ ବୃତ୍ତାକାର ଅଟେ । ଏସିଆ, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ, ଉତ୍ତର ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ଏହାର ଚାରିପାଖରେ ଅବସ୍ଥିତ । ମାନଚିତ୍ର ଦେଖି ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର ଚାରିପାଖରେ ଥିବା ମହାଦେଶଗୁଡିକର ଅବସ୍ଥିତି ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।

ଆଟଲାଣ୍ଟିକ ମହାସାଗର ପୃଥିବୀର ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ମହାସାଗର ଅଟେ । ଏହା ପ୍ରାୟ ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷର “ଏସ୍” ଆକୃତି ସଦୃଶ । ଏହି ମହାସାଗରକୁ ପଶ୍ଚିମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଉତେତର ଆମେରିକା ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ଏବଂ ପୂର୍ବ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଇଉରୋପ ଓ ଆଫ୍ରିକା ଘେରି ରହିଛି । ଏହି ମହାସାଗରର ତଟଦେଶ ଅତି ଦନ୍ତୁରିତ । ଦନ୍ତୁରିତ ସମୁଦ୍ର ତଟ ପ୍ରାକୃତିକ ପୋତାଶ୍ରୟ ଓ ବନ୍ଦର ପାଇଁ ଭାରି ଅନୁକୂଳ । ଏଣୁ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ସବୁଠାରୁ ବ୍ୟସ୍ତ ମହାସାଗର ।

ଭାରତ ମହାସାଗର ହେଉଛି ଏକ ମାତ୍ର ମହାସାଗର ଯାହା ଏକ ଦେଶର ନାମ ଅନୁସାରେ ନାମିତ, ଅର୍ଥାତ ଭାରତ ନାମ ଅନୁସାରେ ନାମିତ । ଏହି ମହାସାଗରର ଆକୃତି ପ୍ରାୟ ତ୍ରିଭୁଜ ସଦୃଶ । ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ଏସିଆ, ପଶ୍ଚିମରେ ଆଫ୍ରିକା ଓ ପୂର୍ବରେ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଅବସ୍ଥିତ ।

ସୁମେରୁ ମହାସାଗର ସୁମେରୁ ବୃତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଓ ଏହା ଉତ୍ତର ମେରୁକୁ ଘେରି ରହିଛି । ଏହା ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର ସହିତ ଏକ ସଙ୍କୀର୍ଣ୍ଣ ଓ ଅଗଭୀର ଜଳଭାଗ ଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ଯାହାକୁ ବେରିଂ ପ୍ରଣାଳୀ କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ଉତ୍ତର ଆମେରିକାର ଉତ୍ତର ଉପକୂଳ ଓ ଇଉରେସିଆ ଘେରି ରହିଛି ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ଏନ.ସି.ଇ.ଆର୍.ଟି. ଛାପିଥିବା ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଗୋଳ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକର ପଞ୍ଚମ ଅଧ୍ୟାୟର ସମ୍ପାଦିତ ଓ ଅନୁଦିତ ଅଂଶ ।