ବାୟୁମଣ୍ଡଳ

ଅନୁବାଦ - ବିଶ୍ୱଜିତ ଆପଟ

ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳ (ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍)

ପୃଥିବୀକୁ ବାୟୁର ଏକ ସ୍ତର ଘୋଡାଇ ରଖିଛି ଯାହାକୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ କୁହାଯାଏ । ବାୟୁର ଏହି ପତଳା ସ୍ତର ଆମ ଗ୍ରହର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଅଟେ । ଏହା ଆମର ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ବାୟୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ଓ ଆମକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟରଶ୍ମିର ହାନିକାରକ ପ୍ରଭାବରୁ ରକ୍ଷା କରେ ।

ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ୧୬୦୦ କିଲୋମିଟର ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତୃତ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା, ଘନତ୍ୱ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଧାରରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ପାଞ୍ଚଟି ସ୍ତରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠରୁ ଉପରକୁ କ୍ରମ ଅନୁସାରେ ସେହି ସ୍ତରଗୁଡିକ ହେଲା : ଟ୍ରପୋସ୍ଫିଅର, ଷ୍ଟ୍ରାଟୋସ୍ଫିଅର, ମେସୋସ୍ଫିଅର, ଥର୍ମୋସ୍ଫିଅର ଓ ଏକ୍ସୋସ୍ଫିଅର ।

ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ରହିଛି ଯାହାର ପରିମାଣ ଶୁଷ୍କ ଓ ସଫା ବାୟୁରେ ପ୍ରାୟ ଶତକଡା ୯୯ ଭାଗ । ଆୟତନ ଅନୁସାରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ମାତ୍ରା ୭୮ ପ୍ରତିଶତ, ଅମ୍ଳଜାନର ମାତ୍ରା ୨୧ ପ୍ରତିଶତ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗ୍ୟାସ ଯେପରିକି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ଆରଗନ୍ ଇତ୍ୟାଦିର ମାତ୍ରା ୧ ପ୍ରତିଶତ ଅଟେ । ଅମ୍ଳଜାନ ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଜୀବଜଗତର ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଅତି କମ୍ ପରିମାଣରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପୃଥିବୀ ବିକିରଣ କରୁଥିବା ତାପକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ପୃଥିବୀର ଉଷ୍ଣତା ରକ୍ଷା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଏହା ଉଦ୍ଭିଦ ଜଗତର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ବିଶେଷ ଆବଶ୍ୟକ ।

ଉଚ୍ଚତା ଅନୁସାରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଘନତ୍ୱ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୁଏ । ସମୁଦ୍ରପତ୍ତନରେ ଘନତ୍ୱ ସବୁଠାରୁ ବେଶୀ ଓ ଆମେ ଯେମିତି ଉପରକୁ ଯିବା ଏହା ତୀବ୍ର ଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଇବ । ଏହି ଘନତ୍ୱ ହ୍ରାସ ଯୋଗୁଁ ପର୍ବତ ଆରୋହଣକାରୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟା କଷ୍ଟ ହୁଏ । ଉଚ୍ଚ ପର୍ବତରେ ପ୍ରଶ୍ୱାସ ନେବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ସାଥିରେ ଅମ୍ଳଜାନପୂର୍ଣ୍ଣ ଥଳୀ ନେବାକୁ ପଡେ । ଉଚ୍ଚତା ବଢିବା ସହିତ ତାପମାତ୍ରା ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଭୂପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ଚାପ ପକାଇଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାୟୁର ଚାପ ଅଧିକ ଥାଏ ଓ ଆଉ କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚାପ କମ୍ ଥାଏ । ବାୟୁଚାପ ଅଧିକ ଥିବା ସ୍ଥାନରୁ ବାୟୁଚାପ କମ୍ ଥିବା ସ୍ଥାନକୁ ବାୟୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ । ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥିବା ବାୟୁକୁ ପବନ କୁହାଯାଏ ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି ଏନ.ସି.ଇ.ଆର୍.ଟି. ଛାପିଥିବା ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଗୋଳ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକର ପଞ୍ଚମ ଅଧ୍ୟାୟର ସମ୍ପାଦିତ ଓ ଅନୁଦିତ ଅଂଶ ।