ଗିଜୁଭାଇଙ୍କ ଶିକ୍ଷାକର୍ମର ଭାରତୀୟ ପୃଷ୍ଠଭୂମି

ସମ୍ପାଦନା - ନିଖିଳମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ

୧୯୧୩ ମସିହାରେ ଉତ୍ତୋଳିତ ମାରିଆ ମଣ୍ଟେସୋରିଙ୍କର ଟିତ୍ର
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷା

ପରାଧୀନ ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷାର ଅବସ୍ଥା ଖୁବ ସଙ୍କଟାପନ୍ନ ଥିଲା । ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର ସଙ୍ଖ୍ୟା ଦିନକୁ ଦିନ କମିବାରେ ଲାଗିଥିଲା । ଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି ଦିଗରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁ ନ ଥିଲା । ଭାରତୀୟମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜକୁ ବେଶ୍ ସୀମିତ କରି ରଖିଥିଲେ । ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ବିଦେଶ ଗଲା ବେଳେ ଏହି ସୀମିତ ମନୋଭାବ ପାଇଁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ଅନେକ ଅସୁବିଧା ସହିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ନାରୀଶିକ୍ଷାକୁ ଅଦରକାରୀ ମନେ କରା ଯାଉ ଥିଲା । ସେହି ସମୟରେ ଗୋଖଲେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଖୁବ୍ ଜୋର ଦେଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆମ ଦେଶର ଲୋକଙ୍କର ଏ ଦିଗରେ କୌଣସି ଆଗ୍ରହ ନ ଥିଲା । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ନୂଆ ଶିକ୍ଷାପଦ୍ଧତି ପ୍ରଚଳନର ସମ୍ଭାବନା ହିଁ ନ ଥିଲା ।

ସେତେବେଳେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଧାରଣା ଥିଲା ଯେ, ପିଲାମାନେ କଞ୍ଚାମାଟିର ଗୁଳା ଭଳି । ଆମେ ସେମାନଙ୍କୁ ଯେଭଳି ରୂପ ଦେବାକୁ ଚାହିଁବା, ସେଭଲି ଶିକ୍ଷା ଦେବା । ଏଥିପାଇଁ କିଛି ଅଧିକ ଚିନ୍ତାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । ଲୋକମାନଙ୍କର ଏଭଳି ମଧ୍ୟ ଧାରଣା ଥିଲା ଯେ, ଛୋଟ ପିଲାମାନେ କିଛି ବି ବୁଝି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ବିବେକ ବୋଲି ସେମାନଙ୍କର କିଛି ନ ଥାଏ । କେଉଁ ଥିରେ ତା'ର ମଙ୍ଗଳ ହେବ, ସେକଥା ସେ ଜାଣି ପାରେ ନାହିଁ । ତା'ର ଭଲ ପାଇଁ ଆମେ ହିଁ ତା'କୁ ଗାଳି ମାଡ଼ ଦେଇ ଯାହା ଦରକାର ତାହା ଶିଖାଇବା ।

ଶିକ୍ଷା ସହିତ ଖୁସି ହେବାର ସମ୍ପର୍କ ବିଲେଇ-ମୂଷାର ସମ୍ପର୍କ ଭଳି ଥିଲା । ପାଠକୁ ସେତେ ବେଳେ ଘୋଷି ମନେ ରଖିବା ହିଁ ପାଠ ପଢ଼ାର ଏକମାତ୍ର ଧାରା ଥିଲା । ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପିଲାର ରୁଚି, ତା'ର କିଛି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବା ଅନୁଭବ, ନିଜକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ଇଚ୍ଛା, ସ୍ୱାଧୀନତା ଆଦିର କୌଣସି ସ୍ଥାନ ନ ଥିଲା । ତେବେ ଗୁରୁକୂଳ ଆଶ୍ରମର ଶିକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି ଏ ଦିଗରେ କିଛି ବାଟ ଦେଖାଇଥିଲା । ହରିଦ୍ୱାରର ସ୍ୱାମୀ ଶ୍ରଦ୍ଧାନନ୍ଦ ତାଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟତା, ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି, ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା, ଶାରୀରିକ ବିକାଶ ଆଦି ବିଷୟକୁ ସ୍ଥାନ ଦେଇଥିଲେ । ଶାନ୍ତି ନିକେତନରେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତା, ଖୁସିରେ ଶିଖିବା ଆଦି ନୂଆ ନୂଆ କଥା ସବୁ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିଲା । ସେମାନେ ସେଠାରେ ଅନ୍ତର୍ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଦ୍ଭାବ ଶିକ୍ଷା ଦେବାରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଥିଲେ । ମାଡ୍ରାସର ଗୋଟିଏ ସଂସ୍ଥାରେ ମଧ୍ୟ ନୂତନ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରୟୋଗ କରା ଯାଉ ଥିଲା ।

ଧୀରେ ଧୀରେ ଜନ ସଚେତନତା ବଢ଼ିଲା ଓ ଭାରତୀୟମାନେ ମଧ୍ୟ ଆଉ କାହାକୁ ଅନୁକରଣ କରିବା ବଦଳରେ ନିଜ ଦେଶର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଶିକ୍ଷା ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରଚଳନ ହେବା ଉଚିତ ବୋଲି ଅନୁଭବ କରି ପାରିଲେ ।

ଗୁଜୁରାଟରେ ଶିକ୍ଷା

ଗୁଜୁରାଟରେ ପ୍ରଥମେ କେବଳ ସରକାରୀ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ ଥିଲା । ପରେ ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟମରେ କିଛି ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଲା । [ବରୋଦାର] ମହାରାଜ ଗାଏକୱାଡ଼ ବିଦେଶରୁ ବହି ମଗାଇ ଲୋକଙ୍କ ଭିତରେ ନୂଆ ବିଚାରଧାରା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲେ । ଗୋପାଳଦାସ ତାଙ୍କ ଗାଁର ପିଲାଙ୍କୁ ମଣ୍ଟେସୋରୀ ପଦ୍ଧତିରେ ପଢ଼ାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ମଣ୍ଟେସୋରୀ ପଦ୍ଧତିର ଅନେକ ବହି ସେ ଗୁଜୁରାଟି ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ । କେତେ ଜାଗାରେ କିଣ୍ଡରଗାର୍ଟନ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ଚଳାଯାଉଥିଲା ।

ବି.ଦ୍ର. - ଏହି ଲେଖାଟି 'ଗିଜୁଭାଇ ଶିକ୍ଷା ନିଧି' ବହିରୁ ଆନୀତ । ଏହି ପୁସ୍ତକଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଜାଗମରା ଠାରେ ସ୍ଥିତ 'ସୃଜନିକା' ସଂସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ୨୦୦୫ ମସିହାର ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଛପାଯାଇଥିଲା । ବହିଟିର ସମ୍ପାଦକ ହେଲେ ନିଖିଳ ମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ । ବହିଟିର ଓଡିଆ ଉପସ୍ଥାପନା କରିଛନ୍ତି ପୁଷ୍ପଶ୍ରୀ ପଟ୍ଟନାୟକ, ମମତା ସେନାପତି ତଥା ପଦ୍ମଜା ନନ୍ଦିନୀ ସାହୁ । ବହିଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ବିହାର ସ୍ଥିତ ଶୋଭନ ସଂସ୍ଥା ଛପାଇଥିଲେ । ବହିଟିର ଏହି ସଂସ୍କରଣଟିର ଦାମ ଥିଲା ଷାଠିଏ ଟଙ୍କା ।