ଦେବନାଗରୀ ଲିପି ଶିକ୍ଷା

ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାଶ

ଭେଷଜ ବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ ଲିଖିତ ଏକ ପାଣ୍ଡୁଲିପି
(ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍) 

ମାଟ୍ରିକୁଲେସନ ଆଇ.ଏ., ଏବଂ ବି.ଏ. ଛାତ୍ରମାନେ ପରୀକ୍ଷାରେ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବନାଗରୀ ଅକ୍ଷରରେ ଲେଖିବେ ବୋଲି ପାଟଣା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ନିୟମ କରି ଅଛନ୍ତି । ୧୯୨୧ ସାଲଠାରୁ ଆଇ.ଏ., ବି.ଏ. ପରୀକ୍ଷାରେ ଏବଂ ୧୯୨୨ଠାରୁ ମାଟ୍ରିକୁଲେଶନ ପରୀକ୍ଷାରେ ଏହି ନିୟମ ଜାରି ହେବାର ସ୍ଥିର ହୋଇଅଛି । କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଏ ନିୟମ ନାହିଁ । ଯେ ଯାହା ଦେଶୀୟ ଅକ୍ଷରରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଉତ୍ତର ଲେଖନ୍ତି । ଅବଶ୍ୟ କଲିକତା ଛଡ଼ା ଭାରତର ଆଉ ସବୁ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସଂସ୍କୃତ ଦେବନାଗରୀ ଅକ୍ଷରରେ ଲେଖିବାର ନିୟମ । ଦେବନାଗରୀ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ଅକ୍ଷର ବୋଲି ସବୁ ଆଡ଼େ ଧରା ଯାଉଛି ଏବଂ ପ୍ରାୟ ସମୁଦାୟ ସଂସ୍କୃତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଦେବନାଗରୀ ଅକ୍ଷରରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଛି । ତେଣୁ ଭାରତବର୍ଷର ଚାରିଆଡ଼େ ଉଣା ଅଧିକେ ଏହାର ପ୍ରଚାର ଅଛି । ଭାରତରେ ଗୋଟିଏ ଲିପି ଚଳାଇବା ଲାଗି କେତେ ଲୋକଙ୍କର ଉଦ୍ୟମ ଲାଗିଛି । ହେଲେ ଅବଶ୍ୟ ଦେବନାଗରୀ ହେବ । ସୁତରାଂ ସଂସ୍କୃତ ପଢ଼ୁଆମାନେ ଦେବନାଗରୀ ଲେଖି ଜାଣିବା ଭଲ । ଆମ ଦେଶରେ ଆଗେ କେହି କେହି ପୁରୁଣା ପଣ୍ଡିତ ନାଗରୀ ଲେଖି ପାରୁଥିଲେ ସେଥି ଲାଗି ସେମାନଙ୍କର ବେଶ ଆଦର ହେଉଥିଲା । 

ଦେବନାଗରୀ ଅକ୍ଷରରେ ନ ଛପାଇ ପାରିଲେ ଓଡିଶାର କୌଣସି ସଂସ୍କୃତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଭାରତରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ପାଇ ପାରିବ ନାହିଁ। ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେବନାଗରୀ ଲେଖି ଜାଣିବା ଲୋକ ପ୍ରାୟ ନ ଥିବାରୁ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖା ସଂସ୍କୃତ ପୁସ୍ତକ ନାଗରୀରେ ଛପାଇବାରେ ବଡ଼ ଅସୁବିଧା ହୁଏ । ଯେ ଅକ୍ଷରରେ ସାଧାରଣତଃ କୌଣସି ଭାଷା ଶିଖାଯାଏ ସେ ଅକ୍ଷର ଲେଖି ନ ଜାଣିବା ଅବଶ୍ୟ ଟିକିଏ ବିଡ଼ମ୍ୱନା । ଏହି କାରଣରୁ ଅନେକ ସମୟରେ ବି.ଏ., ଏମ.ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂସ୍କୃତ ପଢ଼ି କେହିକେହି ସ୍ଫଷ୍ଟ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ଦେବନାଗରୀ ଛାପା ସଂସ୍କୃତ ପୁସ୍ତକ ପଢ଼ି ନ ପାରିବାର ଦେଖାଯାଏ । ବିଶେଷତଃ ବି.ଏ. ପ୍ରଭୃତି ଉଚ୍ଚ ପରୀକ୍ଷାରେ ଦେବନାଗରୀ ସଂସ୍କୃତ ଉତ୍ତର ଲେଖିଲେ ପରୀକ୍ଷକମାନଙ୍କ ପକ୍ଷେ ସୁବିଧା । ଇଉରୋପର ଯେଉଁ ବଡ଼ବଡ଼ ପଣ୍ଡିତମାନେ ସଂସ୍କୃତଚର୍ଚ୍ଚ। କରନ୍ତି ସେମାନେ ଦେବନାଗରୀରେ ଲେଖନ୍ତି । 

ଦେବନାଗରୀରେ ଲେଖିବା ଏପରି କିଛି ଅସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏଥିରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରାଦେଶିକ ଭାଷା ବା ଅକ୍ଷରର ଅବମାନନା ହେଉନାହିଁ । କିମ୍ୱା କାହାରି ଜାତୀୟତାରେ ହାନି ଘଟିବାର କଥା ନୁହେଁ । ମୋଟ କଥା ଆମ୍ଭେମାନେ ଦେବନାଗରୀରେ ସଂସ୍କୃତ ଲେଖାର ବିରୋଧୀ ନୋହୁ । ମାତ୍ର ଯେ ଅଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଏ ନିୟମ ଜାରି ହେବାର କଥା ହୋଇଅଛି ସେଥିରେ ପରୀକ୍ଷାର୍ଥୀମାନଙ୍କର ବିଶେଷ କ୍ଷତି ହେବାର ଆଶଙ୍କା । ପରୀକ୍ଷାରେ ଯେପରି ତରତର ଲେଖିବା ଦରକାର ପଡ଼େ ସେଥିରେ ନୂଆ ଶିଖା କୌଣସି ଅକ୍ଷରରେ ଲେଖିବା ଅନେକଙ୍କ ପକ୍ଷେ ବଡ଼ ବିପଦ । କେତେ ଦିନ ଅଭ୍ୟାସ ହୋଇଗଲେ ତେତେ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଏଥିଲାଗି ଯଥେଷ୍ଟ ସମୟ ଦିଆ ହୋଇଅଛି ବୋଲି ଆମ୍ଭେମାନେ କହି ନ ପାରୁ । ପୁଣି ଯେଉଁମାନେ ମାଟ୍ରିକୁଲେସନ ବା ସ୍କୁଲ ଫାଇନାଲ ପଢ଼ା ଶେଷ କରିବେ, ଭବିଷ୍ୟତରେ ସଂସ୍କୃତ ସଙ୍ଗେ ସେମାନଙ୍କର କିଛି ସମ୍ପର୍କ ରହିବାର ସମ୍ଭାବନା ନାହିଁ । 

ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମତରେ ସେମାନଙ୍କୁ ପରୀକ୍ଷାରେ ନାଗରୀ ଲେଖିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିବାରେ କିଛି ଲାଭ ନାହିଁ । ତେବେ ଯେଉଁମାନେ କଲେଜରେ ସଂସ୍କୃତ ନେବେ ସେମାନେ ଦେବନାଗରୀ ଲେଖିବା ବାଞ୍ଚନୀୟ । ଭାବୀ ଜୀବନରେ ସେମାନେ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବେ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଏ । ମାତ୍ର ମାଟିକ୍ୟୁଲେସନଠାରୁ ଅଭ୍ୟାସ ନ ଥିଲେ କଲେଜରେ ତରତର ଲେଖିବା କଷ୍ଟକର ହେବ । ତେଣୁ ମାଟ୍ରିକ୍ୟୁଲେସନ ଛାତ୍ରମାନେ ଉପର ଚାରି ଶ୍ରେଣୀରେ ଦେବନାଗରୀ ଲେଖା ଅଭ୍ୟାସ କରନ୍ତୁ । ସେମାନେ ପରୀକ୍ଷା ଦେବା ବେଳେ ସ୍କୁଲର ହେଡ୍‌ମାଷ୍ଟର ଏ ବିଷୟର ସାର୍ଟିଫିକେଟ ପାଇ ନ ଥିବେ ସେମାନେ କଲେଜରେ ସଂସ୍କୃତ ନେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ । ତାହା ହେଲେ କଲେଜରେ ପରୀକ୍ଷା ସଂସ୍କୃତର ଉତ୍ତର ଦେବନାଗରୀରେ ଲେଖିବାକୁ କାହାରି କିଛି କଷ୍ଟ ହେବନାହିଁ । କିମ୍ୱା ସେପରି ଗୁରୁତର ଆପତ୍ତି ଉଠିବ ନାହିଁ । 

ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଗଲା ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀରେ ବିଚାର କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଦେବନାଗରୀ ଲେଖା ବିରୁଦ୍ଧେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୋଇଥିଲା । ଓଡିଶା ଛାତ୍ର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଏ ବିଷୟରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ କରାଯାଇଅଛି । ଉତ୍କଳ ଲୋକସଭା ମଧ୍ୟ ଏଥିର ପ୍ରତିବାଦ କରି ଅଛନ୍ତି । ମୋଟରେ ଓଡିଶାର ସାଧାରଣ ମତ ପାଟଣା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ସିଣ୍ଡିକେଟରେ ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗ ପଡ଼ିଥିଲା । ସଂସ୍କୃତ ଶିକ୍ଷାବୋର୍ଡ ଏବଂ ଫାକଲଟିଙ୍କ ନିକଟକୁ ପୁନର୍ବିଚାର ନିମନ୍ତେ ଏହା ପଠା ହୋଇଅଛି। ସେମାନେ ବିଚାର କରି ସିଣ୍ଡିକେଟକୁ ପଠାଇଲେ ଶେଷ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହେବ । ବୋର୍ଡ ଏବଂ ଫାକଲିଟିର ଓଡ଼ିଶା ମେମ୍ୱରମାନେ ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଆଲୋଚନା ସମୟରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ଯଥା ସାଧ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କରିବାକୁ ଆମ୍ଭୋମାନେ ଏକାନ୍ତ ଅନୁରୋଧ କରୁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ଏକାବେଳେକେ ଦେବନାଗରୀ ପ୍ରସ୍ତାବରେ ବିରୋଧୀ ନୋହୁ କିମ୍ୱା ପାଟଣା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟଙ୍କର ନୋହିଲେ ଏବେ ନ ହେବ କେବେ ନୀତି ସମର୍ଥନ କରୁ ନାହୁଁ । ଆଶା କରୁ ଏ ମଝିବାଟରେ ଯିବା ଲାଗି ବୋର୍ଡ ଏବଂ ଫାକଲଟି ମେମ୍ୱରମାନଙ୍କର ତେତେ ଅସୁବିଧା ବା ଆପତ୍ତି ହେବନାହିଁ ।

(ସମାଜ ତା ୩୧-୧-୧୯୨୦)