ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସେବାଶିକ୍ଷା

ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାଶ

ଆମ‌୍‌ଷ୍ଟରଡ୍ୟାମ ସହରର କିଣ୍ଡଗାଟନ୍‌ର ଚିତ୍ର (ୱିକିମିଡ଼ିଆ କମନ୍ସ୍)
ଚିତ୍ର - ଇନ୍‌ଫ୍ୟାଣ୍ଟସ୍ ସ୍କୁଲ (୧୮୮୦)
ଚିତ୍ରକର ମାକ୍ସ ଲିବର୍‌ମାନ୍ - (୧୮୪୭-୧୯୩୫)

ବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କରେ ଧର୍ମ ଓ ନୀତି ଶିକ୍ଷା ପ୍ରବାର୍ତ୍ତାଇବା ନିମନ୍ତେ ଗତ କେତେକ ବର୍ଷ ହେଲା ଏ ଦେଶରେ ଆଲୋଚନା ଲାଗିଅଛି । କେବଳ ବିଜ୍ଞାନ ଦର୍ଶନ ପଢ଼ି କେତେଗୁଡିଏ ପ୍ରାକୃତିକ ବା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସତ୍ୟ ଜାଣି ରଖିଲେ ମନୁଷ୍ୟ ପକ୍ଷେ ଯଥେଷ୍ଟ ହେଲା ନାହିଁ । କେବଳ ଭାଷା ଶିକ୍ଷା ତ ଶିକ୍ଷା ନୁହେଁ । ଶିକ୍ଷାର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଜୀବନର ସୁଗଠନ ଓ ବିକାଶ । ତାହା କେବଳ ତର୍କ ଯୁକ୍ତି ପୁରସ୍କାର ପାଇବାରେ ନାହିଁ କିମ୍ୱା ଫୁଟବଲ କ୍ରିକେଟ୍‌ରେ ପଟୁତା ଦେଖାଇ ପୁରସ୍କାର ପାଇବାରେ ନାହିଁ । ଏ ସବୁର ଆବଶ୍ୟକତା ଅବଶ୍ୟ ଅସ୍ୱୀକାର କରାଯାଇ ନ ପାରେ । କିନ୍ତୁ ନୈତିକ ଜୀବନର ବିକାଶରେ ହିଁ ମାନବର ପ୍ରକୃତ ମାନବତ୍ୱ । ଏ ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷା ଅଭାବରୁ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାବିଧାନ ବହୁ ଦିନ ଏ ଦେଶରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ଆଜିଯାଏ ବିଶେଷ କିଛି ଫଳ ଦେଖାଇ ପାରିନାହିଁ ।

ବହୁତ ବକ୍ତୃତା ହେଉଅଛି, ରାଜକୀୟ ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ତର୍କ ଲାଗିଛି ବେଳେବେଳେ ତର୍କଯୁକ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ପୁସ୍ତକ ମଧ୍ୟ ବାହାରୁଅଛି, କିନ୍ତୁ କାହିଁ କେଉଁଠାରେ ତ ପ୍ରାଣର ପରିଚୟ ଦେବା ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ ବିଶେଷ ଦେଖାଯାଉ ନାହିଁ । ଫଳାକଥା ମନୁଷ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଚିହି ଶିଖୁନାହିଁ । ଏ ଅଭାବ ଲୋକେ ବୁଝିଲେଣି କିଛି ସେଥି ସଙ୍ଗେ ନ ଯୋଡ଼ିଲେ ହେବ ନାହିଁ ଏ କଥା ମଧ୍ୟ ସମସ୍ତେ ସ୍ଥିର କରୁଛନ୍ତି । ଯୋଡ଼ା ହେବ କଣ ? ନୈତିକ ଶିକ୍ଷା । ସ୍କୁଲ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ସମୟ ରଖି କେବଳ ଧର୍ମନୀତିର ପୁସ୍ତକ ପଢ଼ାଇ ସେହି ବିଷୟରେ ବକ୍ତୃତା ଓ ଉପଦେଶ ଦେଲେ ଏହି ଶିକ୍ଷା ହେବ ତ ?

ଆଜି ଯାଏଁ ଯେଉଁ ସବୁ ରହି ପଢ଼ାଯାଉଥିଲା ସେ ସବୁରେ କଣ ଅଳ୍ପାଧିକ ଏହିଭଳି ନୀତି ଉପଦେଶ ନଥିଲା କି ? ତେବେ ଖାଲି ସେଥି ନିମନ୍ତେ ଗୋଟିଏ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସମୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଦେଲେ ଯେ ବିଶେଷ କିଛି ହେବ, ତାହା ନୁହେଁ । ଜୀବନର ସତ୍ୟ ଶିଖିବା ନୈତିକ ଶିକ୍ଷାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ବାଳକକୁ ପଦାର୍ଥବିଦ୍ୟା ଓ କିଣ୍ଡରଗାର୍ଟନ ରୀତିରେ ଯେପରି ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗସ୍ଥ ସାଧାରଣ ପଦାର୍ଥାଦି ବିଷୟକ ସରଳ ସତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ, ବିଜ୍ଞାନର ସତ୍ୟ ସବୁ ଶିଖିବା ପାଇଁ ଯେପରି ବିଜ୍ଞାନମନ୍ଦିର ବା ଲାବୋରେଟରୀରେ ପରୀକ୍ଷାଦର୍ଶନ ଦ୍ୱାରା ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ, ନାତିଶିକ୍ଷାରେ ମଧ୍ୟ ସେହି ନିୟମ ଚଳିବା ଉଚିତ । ମାନବ ସାଧାରଣର ସମ୍ପର୍କରେ ଆସି ସେମାନଙ୍କର ଅଭାବ ଆକାଙ୍‌କ୍ଷା ରୋଗ ଦୁଃଖ ଭାବ ବିକାର ପ୍ରଭୃତି ଅନୁଭବରେ ନ ଆଣିଲେ ଜୀବନର ସତ୍ୟ ଶିଖିବା ଅସମ୍ଭବ । ମାନବକୁ ସ୍ନେହ କରି ନ ଶିଖିଲେ ମାନବ ପ୍ରତି ପ୍ରାଣରେ ସହାନୁଭୂତି ନଆସିଲେ, ଜୀବନର ବିକାଶ ହେବ ନାହିଁ ।

ପ୍ରକୃତ ନୀତିଶିକ୍ଷାର ପନ୍ଥା ଲୋକସେବା । ଲୋକସେବା ଅଭ୍ୟାସ କରିବାରେ ଜୀବନର ପ୍ରକୃତ ତତ୍ତ୍ୱ ଅନୁଭବରେ ଶିକ୍ଷା ହୁଏ । ତେଣୁ ଛାତ୍ର ଜୀବନରରେ ଏହି ଲୋକସଭା ଶିଖିବା ବିଷୟରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଯଥୋଚିତ ପ୍ରଶୟ ଦେବା ପ୍ରଯୋଜନ । ରୋଗୀର ଶୁଶ୍ରୁଷା, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପୀଡିତକୁ ଅନ୍ନଦାନ, ଆକୁଳର ସହାୟତା ପ୍ରଭୃତିରେ ଲୋକସେବାରେ ପଥ ଉନୁକ୍ତ ରହିଅଛି ।  ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଏହି ସବୁର ଉତ୍ସାହ ଓ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଦେଲେ ସେମାନେ ଜୀବନର ତତ୍ତ୍ୱ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଅନୁଭବରେ ଶିଖିବାର ସୁବିଧା ପାଇବେ ଏବଂ ଏଥିରେ ସେମାନଙ୍କର ନୈତିକ ଜୀବନର ପ୍ରକୃତ ବିଶ୍ୱାସ ଓ ସ୍ୱାଭାବିକ ଉନ୍ନତି ସାଧିତ ହେବ । ସ୍କୁଲ କଲେଜରେ ନୀତି ଶିକ୍ଷା ଦେବାକୁ ହେଲେ କର୍ତ୍ତୁପକ୍ଷଙ୍କର ଯଥାସମ୍ଭବ ଏହି ପନ୍ଥା ଅବଲମ୍ୱନ କରିବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

(ସତ୍ୟବାଦୀ- ପ୍ରଥମ ଖଣ୍ଡ ୬ଷ୍ଠ ସଂଖ୍ୟା, ୧୯୧୫ଜୁନ)