“ଚରିତ୍ରଂ ହି ପରଂ ବଳଂ” - ୩

ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ

ଚିତ୍ର - 'ସ୍କେଚ୍ ଅଫ୍ ଏ ଟ୍ରି'
ଟିତ୍ରକର - ଲାଡ଼ିସ୍ଲାଭ୍ ମେଦ୍ଂନିଆନ୍‌ଜ୍‌ସ୍କି (୧୮୫୨-୧୯୧୯)
ଫଟୋ କ୍ରେଡ଼ିଟ - ୱିକିମିଡିଆ କମନ୍ସ୍

ଯାହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରିଣ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତି ବା କର୍ମପ୍ରୟାସ ଯେ ପରିମାଣରେ ସୁସଞ୍ଜତ, ସେ ସେହି ପରିମାଣରେ ଚରିତ୍ରବାନ । ମନ୍ଦ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ନିବର୍ତ୍ତାଇ ଇଚ୍ଛାକୁ ଭଲ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇବାର ଚେଷ୍ଟା, ଚରିତ୍ରଗଠନର ମୂଳମନ୍ତ୍ର । ସେଥି ପାଇଁ କହୁଥିଲି, ଆଜି ଯେ ସଭାକୁ ଆସିବା ନ ଆସିବା ତୁମ୍ଭର ଇଚ୍ଛାଧୀନ ହୋଇ ଅଛି, ଏହି ସ୍ୱାଧୀନ ଇଚ୍ଛାର ସୁସଞ୍ଜମ ଓ ସୁପରିଚାଳନାରେ ତୁମ୍ଭେ ଚରିତ୍ରଗଠନର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦୀକ୍ଷା ପାଇବ । ଯେବେ ସଭାକୁ ଆସିବା ତୁମ୍ଭ ଜୀବନ ପକ୍ଷରେ ଭଲ ନୁହେଁ ବୋଲି ଭାବ, ଯେବେ ଏଠାକୁ ଆସିଲେ ତୁମ୍ଭର କିଛି ଲାଭ ହେବ ନାହିଁ, ଜୀବନ ଉନ୍ନତିରେ କିଛି ସାହାଯ୍ୟ ମିଳିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସ୍ଥିର କର, ତେବେ ସଭାକୁ ନ ଆସ । 

ପକ୍ଷାନ୍ତରେ ଯେବେ ସଭାକୁ ଆସିବା ସର୍ବତୋଭାବରେ ତୁମ୍ଭର ଉଚିତ ବୋଲି ତୁମ୍ଭେ ମନେ କରୁ ଅଛ, ଅଥଚ ଆଳସ୍ୟ ଅମନୋଯୋଗିତା ବା ଦୁରାଗ୍ରହ ବଶରୁ ସଭାକୁ ଆସିବାକୁ ତୁମ୍ଭର ଇଚ୍ଛା ହେଉ ନାହିଁ, ତେବେ ବଦ୍ଧପରିକର ହୋଇ ଆଳସ୍ୟଜନିତ ସେ ଅସଦିଚ୍ଛାକୁ ସଂଯତ କରି ସଭାକୁ ଆସିବା ଦିଗକୁ ତୁମ୍ଭର ଇଚ୍ଛା ଚଳାଅ । ଇଚ୍ଛାର ଏହି ସଂଯମ ଅଭ୍ୟାସ କରିବାର ତୁମ୍ଭର ଚରିତ୍ର ଦୃଢ଼ ସବଳ ଓ ଉନ୍ନତି ହୋଇ ଉଠିବ । ଥରେ ଇଚ୍ଛାକୁ ସୁସଞ୍ଜତ କରିବାକୁ ବଦ୍ଧପରିକର ହେଲେ, ଦୃଢ଼ତାର ସହିତ ତାକୁ ସୁମାର୍ଗରେ ଚଳାଇବାକୁ ଶିଖିଲେ, ଅଭ୍ୟାସରେ କ୍ରମେ ଏ ସଂଯମ ତୁମ୍ଭ ପକ୍ଷରେ ସୁରାମ ଓ ସୁକର ହେବ ତୁମ୍ଭର ଆଳସ୍ୟ ଓ ଦୁରାଗ୍ରହ ଅପସାରିତ ହେବ । 

କାଳରେ ତୁମ୍ଭେ କୌଣସି ସାଧନରେ ଏହି ନିଷ୍ଠା ଓ ଐକାନ୍ତିକତା ହିଁ ଚରିତ୍ରର ଏକମାତ୍ର ଲକ୍ଷଣ । ଏଥିରେ ହିଁ ମାନବର ପ୍ରକୃତ ମାନବତ୍ୱ । ଇଚ୍ଛାର ବିହିତ ସଂଯମ ନିମନ୍ତେ ଏହି ଯେ ଉଦ୍ୟମ ଓ ପ୍ରାଣପଣ ଯତ୍ନ ତାହା ହିଁ ଚରିତ୍ର ଗଠନରେ ସାଧନା । ଏ ସାଧନାରେ ଥରେ ସିଦ୍ଧି ଲଭି ପାରିଲେ, ଏ ଅଭ୍ୟାସ ସ୍ୱଭାବରେ ପରିଣତ ହେଲେ, କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହିଁ ମାନବର ସହଜ ଧର୍ମ ପରି ହୋଇଥାଏ । ସଂଯମରେ ଆଗ୍ରହ ଆତ୍ମାପ୍ରସାଦ ଆସେ, ଚରିତ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକାଶ ପାଏ ।

ଇଚ୍ଛାକୁ ସଂଯମ ମାନବର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଏହି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସାଧନାରେ ଚରିତ୍ର ଗଠିତ ହୁଏ - ଏକଥା ତ ଶୁଣିଲ । କିନ୍ତୁ ଇଚ୍ଛାର କିପରି ସଂୟମ କରିବ ? କାହିଁକି ବା ତାହା କରିବ ?  ଏ କଥା ହୁଏ ତ ଅନେକେ ବୁଝି ନାହଁ । ଟିକିଏ ବୁଝାଇ କହି ଦେବା ପ୍ରୟୋଜନ । ସଂଯମର ଗୋଟିଏ ମାନ ରହିବା ଉଚିତ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦଷ୍ଟ ହେବା ବିଧେୟ । ତାହା ନ ହେଲେ ସ୍ୱାଧୀନ ମାନବର ଇଚ୍ଛା ତଥା କ୍ରିୟାରାଶି ଉଦ୍ଦାମ ଓ ବିଶୃଙ୍ଖଳ ହେବ । 

ସଂଯମର ସେ ମାନ, କର୍ତ୍ତବ୍ୟରେ ସେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତା ତେବେ କାହିଁରେ? ଇତର ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିଞ୍ଚିତ ଇଚ୍ଛାର ଆପାତ ସଂଯମ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ଶୁଣି ଅଛି ଏବଂ ବୋଧ ହୁଏ ବୁଝି ଅଛି କୌଣସି ଭୟର କାରଣ ସ୍ପଷ୍ଟ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ, ସେମାନେ ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ପାଇଁ ଇଚ୍ଛାର ଗତି ଫେରାଇ ଥାଆନ୍ତି । ବାଡି ଦେଖାଇ ଦେଲେ ବିରାଡି ଦୁଧ ପିଏ ନାହିଁ । ଟେକା ପକାଇଦେଲେ ମାଙ୍କଡ଼ ଫଳ ଖାଇବା ଛାଡି ପଳାଇ ଯାଏ । 

ଏମନ୍ତ କି ବୃକ୍ଷରାଜ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ତାହା ଦେଖାଯାଏ । ଗଛକୁ ଅନ୍ଧାରରେ ରଖି ଦେଲେ ତାହା ଆଲୁଅ ଆଡ଼କୁ ଡାଳ ମେଲାଇ ଦିଏ । ଖତ ଯେଉଁଠାରେ ଥାଏ, ଚେର ସେହି ଆଡ଼କୁ ସ୍ୱତଃ ଲମ୍ୱି ଯାଏ । ଆମ୍ଭେମାନେ ଯେତେ ଦୂର କହି ପାରୁ, ଏ ସବୁ ବିଧାତାଙ୍କର ନିତ୍ୟ ନିୟମରେ ହୁଏ । ତଥାପି ଏଠାରେ ମଧ୍ୟ ଇଚ୍ଛା ସଂଯମର ଗୋଟିଏ ନୀତି ଅନୁସନ୍ଧାନ କରା ଯାଇ ପାରିବ । କ୍ଲେଶ ବା ମରଣର ଭୟ ଏଡ଼ିବା ପାଇଁ ସେମାନେ ଇଚ୍ଛା ଫେରାଇ ଦିଅନ୍ତି । 

ଜୀବନର ଶ୍ରାବୃଦ୍ଧି ଅର୍ଥାତ୍ ବଞ୍ଚି ରହିବାର ବାସନା ସେମାନଙ୍କର ଯେପରି କି ଜୀବଲୀଳାର ଉପେୟ, ବଞ୍ଚିବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ସେହି ଉପେୟ ଲାଭ ପନ୍ଥାରେ ବାଧା ଘଟିଲେ ସେମାନେ କର୍ମର ଗତି ଫେରାଇ ଦିଅନ୍ତି । ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ପାଇଁ ସେମାନେ ଗତି ଫେରାଇ ଦିଅନ୍ତି ସତ, କିନ୍ତୁ ତାହା ସେମାନଙ୍କର ସ୍ଥାୟୀ ହୁଏ ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କର ଜ୍ଞାନ ମାତ୍ର ଥାଇ ପାରେ, ଚିନ୍ତା କରି ବିଚାର କରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ଶକ୍ତି ନାହିଁ । ଯେଉଁ ଭୟରେ ସେମାନେ କ୍ରିୟାର ଗତି ଫେରାନ୍ତି, ତାହା କେବଳ ଭୌତିକ ଭୟ ମାଡ଼ ଖାଇବାର ଭୟ ବା ମରି ଯିବାର ଭୟ ।

ବି.ଦ୍ର.- ଏହି ଲେଖାଟି ସତ୍ୟବାଦୀ ପତ୍ରିକାର ୨ୟ ଖଣ୍ଡରେ, ୮ମରୁ ୧୨ଶ ସଙ୍ଖ୍ୟାଗୁଡ଼ିକରେ, ୧୯୧୭, ମସିହାରେ ଛପା ଯାଇ ଥିଲା । ଏହା ମୂଳତଃ ସତ୍ୟବାଦୀ ବିଦ୍ୟାଳୟର କେତେକ ଉଚ୍ଚ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ରଙ୍କୁ କୁହାଯାଇଥିବା ଉପଦେଶରୁ ସଙ୍ଗୃହିତ ।